بر اساس مقررات جاری، افشای اسرار شغلی نه تنها در برخی حرف مانند پزشکی و وکالت وجود دارد بلکه در شرایط موجود به سایر مشاغل از جمله حرفه‎های تجاری نیز سرایت کرده است. بنابراین در عرصه فعالیت‎هاي صنعتی و تجاري، مهندس نرم‎افزاری که به‎طور مثال در یک شرکت اشتغال دارد و در متن قرارداد از وی تعهد گرفته شده است تا از اسرار شغلی مربوط به آن شرکت صیانت کند، انتقال این اسرار به شرکت رقیب، نقض تعهد تلقی و علاوه بر مجازات کیفری، محکوم به جبران ضرر و زیان کارفرمای خویش خواهد شد. زمانی که یک فرد اسرار دیگری را افشا می‌کند، اعتماد وی را نادیده گرفته و این امر به خودی خود، نه تنها از نظر اخلاقی زشت و ناپسند است بلکه دارای آثار کیفری است.

به گزارش «تابناک» اسرار تجاري به هر نوع اطلاعات ارزشمندي اطلاق می‎شود که داراي ارزش مستقل اقتصادي باشد، بدون آن که در نزد عموم مورد شناسایي واقع شده باشد و با این توصیف شامل هر نوع اطلاعات مانند فرمول شیمیایی تولید نوشابه، الگو و نظریه‌ای است که به صاحب خود امتیاز رقابتی در بازارهاي تجاري اعطا می‎کند و اتکا به این اطلاعات به دارنده آن قدرت رقابت بیشتری در عرصه فعالیت‎های تجاري می‎دهد.

ایره این موضوع گاهی مواردی از قبیل اختراع جدید بدون آن که هنوز تقاضاي ثبت آن شده باشد، استراتژي‎هاي بازار، تکنیک‎هاي تولید و مجموعه دستورات کامپیوتري را نیز دربر می‎گیرد و حتی بعضا شامل فهرست‎هاي مشتریان و همچنین طرح ایجاد و خط تولید جدید، اعم از اینکه از طريق صحیح یا ناصحیح مانند سرقت، به‎دست آید، می‎شود.

آثار کیفری در قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین

طبق قانون مجازات اسلامی، پزشکان، جراحان، ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه‌شان محرم اسرار می‌شوند، هرگاه در غیر موارد قانونی اسرار مردم را افشا کنند، به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون و 500 هزار ریال تا 6 میلیون ریال محکوم می‌شوند.

قانونگذار در ماده ۶۴۸ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، پزشکان و ماما‌ها را رازداران حرفه‌ای معرفی کرده است که البته به این گروه می‌توان وکلا و قضات را هم اضافه کرد. پر واضح است که ما نمی‎توانیم هرگونه اطلاعاتی را جزء اسرار تجاري محسوب کنیم، اما از آنجایی که ملاک قابل مجازات بودن افشای اسرار، جنبه عمومی این عمل است، هر شغل و حرفه‌ای را که موجب اعتماد به آنها شده است، در بر می گیرد.

بنابراین از جمله موارد آن، اسراری است که افرادی به مناسبت شغل و حرفه خود به آنها پی می‎برند و این اطلاعات صرف نظر از سري بودنشان، باید داراي ارزش اقتصادي مستقل نیز باشند. بدین ترتیب کسانی مانند پرسنل فنی شرکتی که به مناسبت شغل خود به اسراری پی می‎برند، مشمول ماده 648 خواهند شد. زیرا در ماده مزبور گفته شده است:«و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‎شوند»، که یک اصل کلی به دست می‎آید و آن عبارت است از اینکه برای حفظ ارزش اعتماد عمومی در مراودات اقتصادی بتوان این دست افراد را مشمول این ماده دانست.

همچنین در خصوص سوء استفاده از برندها و علایم تجاری ثبت‎شده، ضمن اینکه مطابق ماده 41 قانون ثبت علایم و اختراعات مصوب سال 1386 هر ذی‌نفعی می‌تواند از دادگاه ابطال استفاده از علامت ثبت را درخواست کند، حسب ماده 61 قانون مذکور، هر شخصی که با علم و عمد مرتکب عملی شود که نقض حقوق به شمار آید یا طبق آن عمل غیرقانونی تلقی شود، مجرم شناخته شده و علاوه بر جبران خسارت، به پرداخت جزای نقدی یا حبس تعزیری از نود و یک روز تا 6 ماه یا هر دوی آنها محکوم می‌شود.

قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان

چنان که می دانیم کپی‌رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ‌شده و چاپ‌نشده ادبی، علمی و هنری است. این آثار به هر صورت که عرضه شده، در حالی ‌که ماهیتی قابل درک داشته باشند، یعنی دیده، شنیده یا لمس شوند مورد حمایت قانونی خواهند بود.

بر اساس حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب سال 1348، آثاری كه توسط پديد‌آورندگان تهيه مي‌شود و آنچه پديد‌آورنده از راه دانش‌ و ابتكار پديد مي‌آورد، از آن اوست.

در این راستا در ماده یک آن تصریح شده است: از نظر این قانون به مؤلف، مصنف و هنرمند «‌پدیدآورنده» و به آنچه از راه دانش یا هنر یا ابتکار آنان پدید می‌آید، بدون در نظر گرفتن ‌طریقه یا روشی که در بیان یا ظهور یا ایجاد آن به کار رفته است، «‌اثر» اطلاق می‌شود.

از نظر ضمانت اجرای کیفری ‌حسب ماده 23 قانون مذکور، هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است، به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او یا عالماً و عامداً به‌نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند، به حبس تأدیبی از 6 ماه تا 3 سال محکوم خواهد شد. از سوی دیگر، در حقوق مربوط به اختراعات؛ محرمانه يا سري بودن تا پيش از پرکردن تقاضا‎نامه ثبت اختراع، حياتي است، چنانچه مخترعي خواهان آن باشد که اختراع خود را الي‎الابد مورد حمايت قرار دهد، مي‎تواند آن را تحت عنوان اسرار تجاري و نه اختراع ثبت كند.

آثار کیفری در قانون تجارت الکترونیکی

به گزارش بخش فرهنگی قوه‎قضاییه، در رابطه با حمایت از اسرار تجاری قانونگذار، موادی از قانون تجارت الکترونیکی مصوب بهمن سال 1382 را به این اسرار و حمایت از آن در محیط الکترونیکی تخصیص داده است. با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی در عرصه‎‏های مختلف تجاری و نمايان شدن جنبه‎های جدیدی از روابط و معاملات تجاری، مبحث دوم از فصل دوم قانون فوق به حمایت از اسرار تجاری اختصاص داده شده است. در این ارتباط ماده ۶۵ این قانون اسرار تجاری الکترونیکی را تعریف کرده و به حمایت از آن تصریح شده است.

طبق این ماده اسرار تجاری شامل اطلاعات، فرمول‌ها، الگوها، نرم‎افزارها، ابزار و روش‌ها، تألیف‌هاي منتشرنشده، روش‌های انجام تجارت و دادوستد، فنون، نقشه‌ها، فراگردها، اطلاعات مالی، فهرست مشتریان، طرح‎های تجاری و امثال این‎ها است که دارای این خصوصیات زیر هستند: به طور مستقل دارای ارزش اقتصادی هستند؛ در دسترس عموم قرار ندارند و تلاش‌های معقولانه‎ای برای حفظ و حراست از آنها انجام شده است.


در ماده ۶۴ نیز قانونگذار تحصیل غیرقانونی اسرار تجاری و اقتصادی برای خود یا افشای آن برای دیگری را در محیط الکترونیکی جرم دانسته و در ماده ۷۵ همان قانون برای متخلفان مجازات حبس و جزای نقدی در نظر گرفته است.

همچنین در ماده ۷۵ پیش‎بینی شده است که علاوه بر مجازات تحصیل غیرقانونی اسرار تجاری یا افشای آن، نقض حقوق قراردادهای استخدامی مبنی بر عدم افشای اسرار شغلی یا دستیابی غیرمجاز به اسرار تجاری مجموعه‎ای که شخص در آن مشغول به کار است، به منظور رقابت برای جلب منفعت یا ورود خسارت در بستر مبادلات الکترونیکی، مستحق حبس از 6 ماه تا دو سال و نیم و جزای نقدی معادل پنجاه میلیون ریال است.

قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم‎افزارهای رایانه‎ای

‌ قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم‎افزارهای رایانه‎ای که در سال 1379 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، بیان می‎دارد: حق نشر، عرضه، اجرا و حق بهره‎برداری مادی و معنوی نرم‎افزار رایانه‌ای متعلق به پدیدآورنده آن است. نحوه تدوین و ارائه داده‌ها در ‌محیط قابل پردازش رایانه‌ای نیز مشمول احکام نرم‌افزار خواهد بود. همچنین این قانون پیش‎بینی کرده که مدت حقوق مادی 30 سال از تاریخ پدید آوردن نرم‌افزار و مدت حقوق‌ معنوی نامحدود است. لذا با توجه به اصول و قواعد مسلم حقوقی که اضرار به غیر را موجب مسئولیت می‎داند، بنابراین نقض حقوق مورد حمایت این قانون در صورتی که موجب ورود ضرر به دارنده حقوق شود، امکان مطالبه خسارت وارده را با رعایت شرایط عمومی دعوی خسارت، همچون اثبات رابطه سببیت و میزان خسارت وارده فراهم می‎سازد. ضمناً نقض حقوق موضوع این قانون، ضمانت اجرای کیفری نیز در پی داشته، چنانچه ماده 13 مقرر کرده است هرکس حقوق مورد حمایت این قانون را نقض کند، علاوه بر جبران خسارت به حبس از نود و یک روز تا 6 ماه و جزای نقدی از 10 ‌میلیون تا پنجاه میلیون ریال محکوم می‌شود. البته لازم به ذکر است بزه مزبور از جرایم خصوصی محسوب و با شکایت شاکی خصوصی آغاز و با گذشت او موقوف خواهد شد.

توصیه‎های لازم جهت صیانت از اسرار تجاری

از آنجایی که اطلاعات تجاری همواره در معرض تهدید قرار دارند، در ابتدا توصیه بر آن است که باید به وسیله صاحبان آن اقداماتی مانند حسب مورد نصب پسورد، صورت پذیرد تا از افشای آن نزد دیگران از جمله رقباي اقتصادی جلوگیري شود. اگرچه هیچ‌کس حق ندارد که اسرار خود را در برابر دیگران فاش کند اما برخی افراد هم هستند که به اقتضای شغل خود ممکن است از بروز امور مهم و پنهانی افراد اطلاع پیدا کنند و همین مساله، ایجاب می‌کند تا از اسرار مردم در برابر دیگران حفاظت کرده و به اصطلاح رازدار باشند. حال اگر این افراد، رازداری نکرده و اسرار دیگران را فاش کنند، از نظر قانون مجرم هستند، که ذی‎نفع می‎تواند حسب مقررات فوق، مجازات آنها را از مراجع قضایی درخواست کند. همچنین بنا به توصیه ‌ماده 14 قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه‎ای، شاکی خصوصی می‌تواند تقاضا کند مفاد حکم دادگاه در یکی از روزنامه‌ها با انتخاب و هزینه او آگهی شود.