درحالی که در خبرها اعلام شده بود که شب یلدای امسال در روز اول فصل زمستان است، محققان این حوزه تاکید دارند که برای محاسبه طول شب باید به هر دو مؤلفه زمان غروب و طلوع خورشید توجه شود.
به گزارش ایسنا، امروز(یکشنبه ۳۰ آذرماه) در اخبار یکی از سایت های خبری، درباره زمان شب یلدا گفت و گوی منتشر شد که در آن مصاحبه شونده ادعا کرده که روز دوشنبه اول دی ماه شب یلدا است و بر این اساس هر چند که ایرانیان به صورت سنتی در آخرین شب پاییز و پیش از نخستین روز زمستان، شبی را با عنوان شب یلدا به عنوان بلندترین شب سال جشن می‌گیرند، بر اساس محاسبات وی شب یلدای نجومی امسال، فردا دوشنبه اول دی ماه است نه روز ۳۰ آذر ماه.
این در حالی است که به گفته مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران دو هفته قبل از "یلدا" زودترین غروب خورشید رخ می‌دهد و دو هفته پس از اول دی ماه دیرترین طلوع خورشید را خواهیم داشت؛ اما این موضوع به این معنی نیست که شب "یلدا" طولانی‌ترین شب سال نباشد؛ چراکه برای محاسبه طول شب باید به هر دو مؤلفه زمان غروب و طلوع خورشید توجه شود.
مهندس مسعود عتیقی در گفت و گو با ایسنا با تاکید بر ضرورت شناسایی جایگاه شب یلدا، گفت: بر اساس محاسبات ساعت ۱۶ و ۵۴ دقیقه روز یکشنبه ۳۰ آذر ماه جاری لحظه غروب خورشید و ساعت ۷ و ۱۰ دقیقه بامداد دوشنبه اول دی ماه زمان طلوع خورشید و با تفاضل این دو ساعت، به ۱۴ ساعت و ۱۶ دقیقه، به عنوان طول شب یلدا در شهر تهران به عنوان پایتخت کشور می‌رسیم.
وی اضافه کرد: نکته ظریفی که اینجا مطرح است، آنست که لحظه رسیدن خورشید به نقطه انقلاب زمستانی، ساعتی از شبانه روز و بین روزهای ۳۰ آذر تا اول دی است، ولی با توجه به ساعت ۱۳ و ۳۳ دقیقه (به وقت ایران) که لحظه رسیدن خورشید به انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی زمین است، چه بسا طول شب در شب در اول دی و شب پس از آن تقریبا با هم مساوی و تفاوت آنها نهایتا در حد چندین ثانیه باشد.
عتیقی تاکید کرد: همواره یادآور شده‌ایم که تفاوت شب یلدا با شب‌های قبل و بعد نیز کمتر از یک دقیقه بوده و معنای طولانی بودن این شب، در همین زمان کوتاه نهفته است.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران ادامه داد: از آنجایی که در استوای زمین طول روز و شب با هم برابر است و بر این اساس شاهد تغییر فصول در ناحیه استوایی نیستیم، هر چه به عرض‌های جغرافیایی طرفین استوا برویم، مدت زمان تفاوت طول روز و شب نیز بیشتر و بیشتر خواهد شد، به گونه‌ای که بطور مثال شهر چابهار در جنوب شرق کشور، با مختصات ۲۵ درجه و ۱۷ دقیقه و ۳۳.۹ ثانیه عرض شمالی و ۶۰ درجه و ۳۸ دقیقه و ۵۷.۶ ثانیه طول شرقی، کوتاه‌ترین شب یلدا را پیش رو داشته و طول شب یلدا در سال جاری برای مردمان صمیمی آن دیار ۱۳ ساعت و ۲۶ دقیقه است.
وی تاکید کرد: با توجه به تفاوت بسیار کم دو شب اول و دوم دی منطقی نیست که آیین کهنی همچون یلدا یا شب چله را به نوعی زیر سوال برده و در زمان وقوع آن تردید کنیم؛ چرا که یلدا یک آیین کهن ایرانی طی هزاران سال اخیر در شب اول دی ماه گرامی داشته می شود.
به گزارش ایسنا، برای شب یلدا که آخرین شب پاییز و بلندترین شب سال است، حکایت‌ها و افسانه‌های زیادی گفته شده؛ برخی معتقدند مردمان باستان، این شب را بسیار شوم و نامبارک می‌دانستند؛ از این رو تا سپیده‌دم بیدار می‌ماندند و در کنار یکدیگر، خود را سرگرم می‌کردند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی، روحیه آنان را تضعیف نکند، برخی هم از آن به نام شب "زایش خورشید" یاد می‌کنند.
اما همه حکایت‌ها در سقف آسمان بالای سر ما رخ می‌دهد، جایی که محور دوران وضعی زمین نسبت به صفحه دورانش به دور خورشید کج است، یعنی آنکه محور دوران زمین بر صفحه گردش زمین به دور خورشید عمود نیست، بلکه از حالت قائم به اندازه ۲۳.۵ درجه انحراف دارد و در همان حالی‌که زمین به دور خودش می‌چرخد، به دور خورشید نیز گردش می‌کند. برای ما که بر روی زمین قرار داریم، این‌طور به نظر می‌رسد که خورشید در حرکتی سالیانه در آسمان جابه‌جا می‌شود. به مسیر حرکت ظاهری خورشید در زمینه آسمان در مدت یک سال خورشیدی، دایرةالبروج گفته می‌شود. ناظر زمینی این‌طور تصور می‌کند که خورشید روی دایرةالبروج مسیری را از بین صورت‌های فلکی مختلف طی می‌کند.
در واقع حرکت خورشید در دایرةالبروج ناشی از حرکت سالیانه زمین به دور خورشید است. مشابه این پدیده در حرکت روزانه زمین نیز اتفاق می‌افتد و به دلیل حرکت غرب به شرق زمین، به نظر می‌رسد که خورشید و ستارگان در طی شبانه‌روز از شرق به غرب جابه‌جا می‌شوند. از آن‌جایی‌که صفحه چرخش مدار زمین حول خورشید بر استوای زمین منطبق نیست و با آن زاویه‌ای حدود ۲۳.۵ درجه می‌سازد، استوای سماوی که امتداد استوای زمین در فضا است نیز با دایرةالبروج هم‌صفحه نیست و زاویه ۲۳.۵ درجه می‌سازد. برای ما که بر روی زمین زندگی می‌کنیم، همین زاویه عامل پدید آمدن فصول است.
استوای سماوی و دایرةالبروج یکدیگر را در دو نقطه قطع می‌کنند که به آنها نقاط اعتدالین گفته می‌شود. در روز اول بهار که اعتدال بهاری است، خورشید دقیقاً در شرق طلوع می‌کند؛ اما هر چه به انتهای فصل بهار نزدیک می‌شویم، فاصله خورشید از استوای سماوی بیشتر می‌شود و نه تنها طول روز (فاصله بین طلوع تا غروب خورشید) بیشتر می‌شود که محل طلوع خورشید کمی به سمت شمال تغییر می‌کند. هرچه عرض جغرافیایی بیشتر باشد، این جابجایی نیز بیشتر است.