خرداد سال ۴۲ نقطه عطفی در تاریخ مبارزات انقلابی علیه رژیم طاغوت بود و مردم ورامین و پیشوا نقشی بی‌بدیل در این قیام داشتند.
خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: اعتراضات متعددی علیه رژیم طاغوت در سال‌های قبل از انقلاب شکل‌گرفته است، اما امام عظیم الشان (ره) در بین همه این اعتراضات، قیام ۱۵ خرداد سال ۴۲ را مبدأ نهضت اسلامی نامیدند، که این فرمایش نشان‌دهنده عظمت این قیام و تأثیرگذاری آن بر روند پیروزی نهضت اسلامی است.
ابعاد قیامی که در ۱۵ خرداد شکل گرفت، همچنان و پس از گذشت نزدیک به شش دهه مورد تحسین کارشناسان در سراسر جهان و نیز محققان داخلی است و محققان بر این باورند، که پس از قیام ۱۵ خرداد ۴۲ بود، که نابودی رژیم شاهنشاهی شتاب گرفت.
اما بازخوانی این قیام عظیم و تاریخ‌ساز در جنوب شرق استان تهران خالی از لطف نیست، چه شد که قیام ۱۵ خرداد در پیشوا و ورامین آغاز شد؟ چه عاملی سبب ماندگاری این قیام در تاریخ شد؟ و چرا این قیام مبدأ نهضت اسلامی نامیده شد؟ سؤال‌هایی است، که در ذهن نسل جوان امروز کشور وجود دارد.
دلیل ماندگاری قیام ۱۵ خرداد
یک محقق ۱۵ خرداد و نویسنده چندین کتاب در مورد این واقعه تاریخی اعتقاد دارد، «حمایت و تبعیت از ولایت‌فقیه» کلیدواژه پاسخ به هر سه سوال بالا است، یعنی هم دلیل آغاز قیام، هم علت ماندگاری قیام و نیز به سرانجام رسیدن نهضت خلوص نیت بوده است و قیام‌کنندگان با نیتی خالص و ناب برای حمایت از ولی‌فقیه و مرجعیت جان خود را در کف اخلاص گذاشته و به میدان آمدند.
سید محمدحسن محمودی ادامه داد: همین نیت خالص و ورود درصحنه برای دفاع از ولایت و مرجعیت بود، که به خون شهدای ۱۵ خرداد برکت داد و درنهایت رژیم ستمگر شاهنشاهی را سرنگون کرد.
وی افزود: دستگیری امام (ره)، در روز یازدهم محرم که به‌واسطه سخنرانی روز عاشورای ایشان انجام شد و خبر دستگیری ایشان در روز دوازدهم محرم و هم‌زمان با روزی معروف به‌روز «بنی اسد» به مردم ورامین و پیشوا رسید و همین امر نیز خشم مردم عزادار و مؤمن منطقه را بیش‌ازپیش برانگیخت.
سکانس اول؛ محمدآباد عرب‌ها
در مورد چگونگی آغاز قیام ۱۵ خرداد ۴۲ باید گفت، زمانی که خبر دستگیری امام (ره) در قم به مردم پیشوا رسید، خون مردم به جوش آمد، در همین حین جوانی ۲۵ ساله به نام علی قایع گو، از اهالی روستای «محمدآباد عرب‌ها» که با دوچرخه برای کار به پیشوا می‌رفت، به‌سرعت خود را با دوچرخه به روستای «محمدآباد عرب‌ها» رساند و خبر را به شهید سید مرتضی طباطبایی، یکی از معتمدین این روستا که در حادثه خونین فروردین‌ماه فیضیه حضور داشت، رساند.
وی که با خبرنگار مهر در این خصوص گفتگو می‌کرد، افزود: سید مرتضی که مرد میان‌سال و مؤمن و مورد اعتماد محمدآبادی‌ها بود، پس از شنیدن خبر دستگیری امام گفت، که در مسجد اذان پخش شود، سپس به‌سوی مسجد حرکت کرد و خبر دستگیری امام (ره) را به مردم داد.
ندای «هَلْ مِنْ ناصِرٍ یَنْصُرُنی»، این بار برای دفاع از سیدی از نوادگان امام حسین (ع) و از گلوی یکی از پیروان مکتب حسین (ع) در ورامین شنیده شد و سید مرتضی از اقوام کشاورزش طلب یاری برای دفاع از مرجعی تقلید از نسل فاطمه (س) کرد و به آن‌ها گفت «چه نشسته‌اید که مرجع تقلیدتان را دستگیر کردند.»
بنا بر روایت شاهدان عینی، خون مردم مؤمن روستای «محمدآباد عرب‌ها» پس از شنیدن خبر دستگیری امام (ره) به جوش آمد و به‌طور خودجوش به‌سوی تهران حرکت کردند، تا خواستار آزادی این مرجع تقلید شوند.
قایع گو به جرم رساندن خبر دستگیری امام (ره) به محمدآباد عرب‌ها به شش ماه حبس محکوم شد، اما اقدام وی در رساندن خبر دستگیری امام (ره) به مردم روستای «محمدآباد عرب‌ها» قیامی بزرگ در دفاع از ولایت و مرجعیت رقم زد، که آثار آن همچنان باقی است.
سکانس دوم؛ پیشوا
در پیشوا از سالیان پیش در روز دوازدهم محرم عزاداری سنتی انجام می‌شود و مردم مؤمن این شهر در مراسمی شرکت می‌کنند، که در آن به‌طور نمادین تدفین پیکر شهدای کربلا توسط قبیله «بنی اسد» به نمایش گذاشته می‌شود و جمعیت زیادی برای شرکت در این مراسم در حرم مطهر جعفر ابن موسی (ع) گردهم می‌آیند.
به گفته شاهدان عینی ۱ ۲ محرم سال ۱۳۴۲ نیز مراسم زنجیرزنی و سینه‌زنی در حرم مطهر امامزاده جعفر (ع) در حال برگزاری بود، که خبر به مردم پیشوا می‌رسد، اما این خبر چطور به پیشوایی‌ها می‌رسد؟ سؤالی است، که حجت‌الاسلام عبدالحسین رحمتی نیا، امام‌جمعه سابق پیشوا در پاسخ به آن به خبرنگار مهر گفت: مرحوم سید رضا نیری، سرپرست اسبق کمیته امداد امام خمینی (ره) که عُلقه خاصی به مردم مؤمن منطقه داشت، خبر دستگیری امام (ره) را به مردم پیشوا رساند.
وی که گفته‌هایش را نقل‌قول از مرحوم نیری می‌داند، افزود: مرحوم نیری یک بنز ۱۹۰ قدیمی را ۱۰ تا تک تومانی کرایه کرده و به پیشوا می‌آید و کنار مداح می‌ایستد و به او می‌گوید «بس است دیگر، اعلام کن آقا را گرفته‌اند، باید حرکت کنیم.»
به گفته شاهدان عینی آن زمان حاج حسن مقدسی در حال نوحه‌خوانی و مداحی بود، وی پشت بلندگو اعلام کرد «مردم امروز می‌دانید، ما دو تا عزا داریم، یک عزا، عزای سوم امام حسین (ع) است، یکی هم که مرجع تقلیدمان را دستگیر کرده‌اند.»
مرحوم زنده‌یاد علی‌محمد کاشانی که در آن زمان ۳۰ سال سن داشت و درصحنه حاضر بود، این‌چنین تعریف می‌کند: «زمانی که خبر دستگیری امام، این‌گونه از پشت میز خطابه اعلام شد، غوغایی در مردم به وجود آمد، دیگر کنترل جمعیت زائدالوصف آن روز با هیچ مداح یا فرد دیگری نبود، شعار «یا مرگ یا خمینی» در جمعیت بلند شد و چند بار دور حوض داخل صحن امامزاده گشته و همچنان شعار سر می‌دادند و سپس به‌سوی ورامین حرکت کردند.
مرحوم کاشانی گفت: البته در مقابل شهرداری فعلی پیشوا عده‌ای آمدند و جلوی مردم را گرفتند، که غذا برای هیئت‌ها بارگذاری شده و الان ظهر است، برگردید غذا را بخوریم و آن‌وقت حدود ساعت سه الی چهار به‌سوی تهران حرکت کنیم و به‌زور مردم را نگه داشتند و ساعت مقرر برای حرکت نیز بین سه الی چهار شد، مردم رفتند و بسیاری از آن‌ها با علم بر اقدامی که انجام می‌دهند، غسل شهادت کردند و سپس سر قرار به‌سوی ورامین به راه افتادند.
از روستاهای اطراف مانند «قلعه‌نو کهنک» نیز جمعیت زیادی به مردم پیشوا متصل شده و به‌سوی ورامین راه افتادند.
سکانس سوم؛ ورامین
در ورامین نیز زندگی عادی مردم در جریان بود و همه در حال کسب‌وکار و عزاداری‌های محرم، کشاورزی و دیگر فعالیت‌های خود بودند، تا خبر دستگیری امام (ره) به آن‌ها رسید.
برادر شهید «امیر معصوم شاهی» از شهدای ۱۵ خرداد، در شرح آنچه در آن روز رخ داد به خبرنگار مهر گفت: ما آن زمان مغازه خواروبارفروشی داشتیم و با برادرم در مغازه ایستاده بودیم، که یکی از کارگران کارخانه روغن‌کشی ورامین، که از تهران بازمی‌گشت به مغازه‌مان آمد و گفت «چه نشسته‌اید، که مرجع تقلیدمان را دستگیر کردند و مردم در تهران و شاه عبدالعظیم بپا خاستند و کشت و کشتار برپاشده است.»
غلامرضا معصوم شاهی افزود: من برای کسب خبر به مرکز شهر ورامین رفتم، شهید معصوم شاهی نیز مغازه را تعطیل کرده و به همراه دیگر مردم ورامین استقبال مردم پیشوا رفته و به‌سوی تهران حرکت کردند.
امیر اکبری، یکی از شاهدان عینی قیام ۱۵ خرداد نیز در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: من برای خرید نان به نانوایی رفته بودم، که خبر دستگیری امام (ره) را شنیدم، اما فکر کردم شایعه است و برای اطلاع دقیق از اصل خبر به تهران رفتم و با تعداد زیادی از افرادی که کشته و یا مجروح شده بودند، مواجه شدم و فهمیدم خبر دستگیری امام نیز صحت داشته است، به‌سرعت به ورامین بازگشتم، تا خبر را به مردم برسانم.
اما حرکت مردم ورامین در دفاع از مرجعیت و ولایت و برای دستگیری امام (ره) پس از سخنان سید آقا احمدی در اعتراض به این اقدام رژیم ستمگر طاغوت پس از نماز ظهر و عصر شکل گرفت، ورامینی‌ها نیز شعار «یا مرگ یا خمینی» را سر دادند و به‌سوی تهران حرکت کردند.
تداوم حرکت و موج خروشان کفن‌پوشان در پل باقرآباد
اکبری در خصوص ادامه حرکت و قیام مردم ورامین و پیشوا گفت: حرکت اعتراضی مردم تا پل باقرآباد امروزی ادامه یافت، آن روزها هنوز ساخت‌وسازهای کنونی در این منطقه انجام‌نشده بود و اطراف پل مانند ادامه جاده ورامین- تهران نیزار بود، در این منطقه خودروهای حکومتی راه را سر کردند، طوری که دیگرکسی نتواند پیش روی کند.
به گفته شاهدان عینی، شهید سید مرتضی طباطبایی که به «سید شهیدان ۱۵ خرداد» مشهور است، در مقابل جمعیت حرکت می‌کرد، با درخواست مأموران مبنی بر انصراف از حرکت در مسیر و بازگشت به‌سوی ورامین مواجه شد و اعلام کرد، که هرگز حاضر نیست، از راه خود بازگردد.
تمام شاهدان عینی اذعان دارند، که تیراندازی به‌سوی مردم بدون هیچ اخطاری انجام شد و در جریان این تیراندازی شهید طباطبایی ازجمله اولین شهیدانی بود، که به شهادت رسید.
تیراندازی‌ها تداوم داشت و مردم به خاک و خون کشیده شدند، عده‌ای مجروح شده و تعدادی خود را به داخل نیزارها کشانده و به ورامین و پیشوا بازگشتند.
رژیم ستم‌شاهی نیز پیکر پاک شهیدان را به‌طور دسته‌جمعی به گورستانی در «مسگرآباد» واقع در شهرری منتقل کرده و درحالی‌که هنوز برخی از آن‌ها نیمه‌جان وزنده بودند دفن شدند.
تعداد دقیق شهدای ۱۵ خرداد مشخص نیست
پس از قیام ۱۵ خرداد نیز آزار و اذیت خانواده و بازماندگان این قیام تمامی نداشت و خانواده‌های مظلوم شهیدان ۱۵ خرداد، تا ماه‌ها و بعضاً سال‌ها از حال عزیزان خود خبر نداشتند.
تعداد دقیق شهیدان قیام ۱۵ خرداد هیچ‌گاه مشخص نشد، اما کارشناسان تعداد این شهدا را چند صد تن می‌دانند، البته در اسناد پشت پرده حکومت پهلوی تنها نام ۱۲۳ تن از شهیدان و زخمی‌های قیام ۱۵ خردادماه ۱۳۴۲ آمده است که شمار شهیدان بالغ‌بر ۵۳ تن است.
در دیگر گزارش‌ها و اسناد پراکنده، نام برخی دیگر از شهیدان آن روزها دیده می‌شود که در لیست ۱۲۳ تن بالا نیامده است.
شهربانی حکومت پهلوی شمار جنازه‌هایی را که در تاریخ ۱۵ و ۱۶ خرداد به گورستان تحویل داده است، ۸۰ تن گزارش کرده، اما نام‌های آنان را نیاورده است.
گزارش مورخ ۱۸ تیر ۱۳۴۲ ساواک هم نشان می‌دهد که استواری به نام «رضا دیوانه» از کلانتری ۶ خیابان مولوی به‌تنهایی ۶۰ نفر از مردم بی‌گناه را کشته است.
راه شهدای ۱۵ خرداد ادامه دارد
اما امروز نام هفت شهید ۱۵ خرداد به نام‌های شهیدان، سید مرتضی طباطبایی، امیر معصوم شاهی، عزت اله رجبی، ابوالقاسم اردستانی، مصیب مهابادی، جعفر عرب مقصودی و حسن خانی مشخص‌شده است.
شهدای ۱۵ خرداد رفتند، اما راه آن‌ها هرگز ناتمام نماند و یادشان همواره زنده است، رئیس ستاد برگزاری مراسم ۱۴ و ۱۵ خرداد استان تهران در گفتگو با خبرنگار مهر، حرکت مردم ورامین و پیشوا در دفاع از ولایت را بی‌نظیر دانست و اظهار داشت: جرقه قیام ۱۵ خرداد در قم زده شد، اما آنچه در قیام مردم ورامین و پیشوا شاهد آن بودیم، کم‌نظیر و در بسیاری از موارد بی‌نظیر است.
حجت‌الاسلام سید محسن محمودی گفت: اصل حرکت مردم مؤمن این منطقه بر دفاع از ولایت و مرجعیت بنانهاده شد و تا زمانی که از فرهنگ قیام ۱۵ خرداد، یعنی همان ولایتمداری و حمایت و تبعیت از ولایت فاصله نگیریم موفق خواهیم بود، مردم این منطقه با نثار خون خود تبعیت و حمایت عملی از ولایت را به اثبات رساندند.
درهرصورت، مردم قهرمان ورامین، پیشوا، محمدآباد عرب‌ها و دیگر مؤمنین این منطقه دستگیری مرجع تقلید خود را تاب نیاوردند و ترجیح دادند، جان خود را فدا کنند، اما مرجعیت تضعیف نشود، پس از ۱۵ خرداد ۴۲ نیز در مقاطع حساسی مانند ۱۰ دی ۵۷، تجمع در مقابل لانه جاسوسی آمریکا در سال ۵۸، بیعت با مقام معظم رهبری در سال ۶۸، تقدیم نزدیک به یک هزار و ۵۰۰ شهید در طول دفاع مقدس و حرکت کفن‌پوش و پیاده برای مقابله با فتنه ۸۸ از نمونه‌های تداوم انقلابی گری در مردم مؤمن ورامین است.
راهی که همچنان ادامه دارد.