رحلت "ميرزا مهدي آيت ‏اللَّه زاده خراساني" فرزند "آخوند ملا محمدكاظم خراساني" (1324 ش)

ميرزا مهدي آيت‏اللَّه زاده خراساني فرزند عالم بزرگ، آخوند ملامحمدكاظم خراساني، در حدود سال 1254 ش (1292 ق) در نجف اشرف به دنيا آمد. وي پس از آموختن مقدمات و سطوح حوزوي، قصد ادامه تحصيل داشت اما بر اثر بيماري شديد چشم، از اين كار بازماند و وارد خدمات اجتماعي و سياسي شد. ميرزا مهدي در حدود سال 1280 ش سفري به ايران داشت و در جريان مشروطه، عصاي دست پدر و همكار سياسي آن مرجع بزرگ شمرده مي‏شد. وي براي استقرار مشروطيت، چه در زمان حيات پدرش و چه پس از آن، بسيار فعاليت كرد. خدمات سياسي ميرزا مهدي، نه تنها در مشروطيت ايران، بلكه در استقلال عراق نيز مشهود است. وي در جريان جنگ جهاني اول كه خاك ايران مورد تجاوز قواي روسيه قرار گرفت، از طرف علماي مذهبي، براي مبارزه با اشغالگران روس به رياست هيئتي انتخاب شد كه ماموريت آن، رسيدگي به مسائل جهاد و تماس با دولت ايران به منظور اخراج روس‏ها از كشور بود. همچنين وي در جريان تبعيد علماي ايراني ساكن عراق به ايران، به همراه آنان تا قم آمد ولي سپس به بغداد بازگشت تا با استفاده از نفوذ خود، زمينه مراجعه محترمانه علما به عتبات را فراهم سازد كه در اين كار نيز موفق شد. سرانجام ميرزا مهدي خراساني در 28 ارديبهشت 1324 ش برابر با سال 1364ق در هفتاد سالگي درگذشت و در جوار امام رضا(ع) مدفون گرديد.

سقوط منطقه مهران توسط رژيم بعث عراق در جريان جنگ تحميلي (1365 ش)

پس از عمليات والفجر 8 و 9 و انهدام وسيع ارتش عراق، نيروهاي حزب بعث عراق آتش سنگيني را براي تصرف شهر فكه تدارك ديدند كه با عكس العمل شايسته نيروهاي هوايي و يگان‏هاي زميني ارتش اسلام دفع شد. در حالي كه نبرد فكه به شدت ادامه داشت، در تاريخ 28 ارديبهشت 1365، ارتش عراق تهاجمي بسيار سنگين را به شهر مهران آغاز كرد و با شكستن خطوط دفاعي ايران، در نهايت اين شهر را با 200 كيلومتر مربع از اراضي اطراف آن، به تصرف خود درآورد. در بحبوحه نبرد مهران و فكه، جبهه جديدي در منطقه حاج عمران توسط دشمن گشوده شد و دشمن تلاش كرد تا پيروزي مهران را تكرار كند كه اين حمله با مقاومت بي‏نظير رزمندگان اسلام مواجه شده و دشمن، شكست خورد.

روز بزرگداشت "حكيم عمرخيام نيشابوري"

28 ارديبهشت در جمهوري اسلامي ايران به عنوان روز بزرگداشت دانشمند شهير ايراني، حكيم عمر خيام نيشابوري نام‏گذاري شده است. ما نيز در اين مقال به شرح مختصري از زندگي اين حكيم و شاعر برجسته مي‏پردازيم. ابوالفتح عمر بن ابراهيم خيام نيشابوري، فيلسوف، رياضي‏دان، منجم، پزشك، شاعر و نويسنده بزرگ ايران، در اواخر قرن پنجم و اوايل قرن ششم هجري زندگي مي‏كرده است. ولادتش در حدود سال‏هاي 417 الي 440 قمري در نيشابور اتفاق افتاد. خيام از شخصيت‏هاي تاريخي است كه در باب او داستان‏هاي مجعول بسياري ساخته‏اند و همين افسانه سازي سبب شده است كه در باب احوال و اقوال او اتفاق نظري بين پژوهندگان وي نباشد. شهرت خيام در دوران زندگي او بيشتر در حكمت، طب، نجوم و رياضيات بود، ليكن امروز او را در جهان بيشتر به سبب رباعيات فلسفي لطيفش مي‏شناسند. اين رباعي‏ها بسيار ساده و دور از تصنع و تكلف‏اند و با اين حال مقرون به كمال فصاحت و بلاغت و شامل معاني عالي در الفاظ موجز و استوار است. خيام در رياضيات چند اثر معروف دارد كه كتاب جبر و مقابله از همه مشهورتر است. همچنين او مأمور اصلاح تقويم ايراني شد و نيز رصدخانه‏اي را تأسيس كرد. وفات خيام را در حدود سال 515 الي 525 ق گفته‏اند. آرامگاه حكيم عمر خيام نيشابوري در نيشابور در جوار امامزاده محمد محروق نيشابور، ميعادگاه ادب دوستان و علاقمندان زبان و ادبيات پارسي است.

پايان تأليف كتاب فقهی ارزشمند «جواهرالكلام» (1254ق)

اين منبع ارزشمند درباره احكام الهي و حلال و حرام شريعت اسلام مي‌باشد. كتابي جامع در استنباط فقه كه نظيرش را تا به حال كسي نتوانسته به رشته تحرير درآورد. نقل اقوال فقهاء و استدلال دقيق از نكات عمده قابل توجه در "جواهرالکلام" است. "جواهرالکلام" در بيان همه فروعات فقهي مانند "بحارالانوار" علامه مجلسي است. محمدحسن نجفي (صاحب جواهر) در سن ۲۵ سالگي شروع به تأليف آن نمود و حدود سي سال از عمر گران‏بهاي خويش را صرف كرد و به‏خاطر همين تصنيف به "شيخ‏الفقهاء" شهرت يافت. صاحب جواهر در عصري زندگي مي‌كرد كه عراق، محل نزاع و اختلاف بين دو كشور ايران و عثماني بود. با وساطت شيخ كاشف‏الغطاء، استاد صاحب جواهر، براي مدت كوتاهي فضا آرام شد و فعاليت و نشاط حوزه نجف آغاز گرديد. اما پس از اين وقايع، دو مسئله رخ داد كه سبب به هم ريختن اوضاع شد و انگيزه‌اي را براي شيخ جهت تأليف اثر گران‏مايه خويش به‏وجود آورد. آن دو، حمله فرهنگي وهابيون عربستان و مسأله اخباري‌گري بود. اخباري‏ها جمعيتي كوچك از شيعيان را تشكيل مي‌دادند كه از افكار جامد و راكد برخوردار بودند. اين‏ها مجتهدين و فقهاء را تخطئه و تقليد از آن‏ها را جايز نمي‌دانستند و اجتهاد را عملي حرام قلمداد مي‌كردند. با توجه به تهاجم افكار خطرناك وهابيت كه گاهي با حمله نظامي از جمله در سال ۱۲۲۱ق به نجف مصادف مي‌شد و گسترش انديشه‌هاي اخباريون، حوزه فقاهتي شيعه نجف درصدد برآمد تا به مقابله و دفاع برآيد، به‏همين خاطر شيخ شروع به تأليف كتابي جامع و استدلالي در فقه نمود. • تهاجم فكري وهابيت و اخباريون، صاحب جواهر را به فكر ضرورت رهبري امت اسلام انداخت. لذا موضوع ولايت فقيه را در اثر ارزشمندش مطرح نمود. و آن را از ضروريات فقه اسلامي قلمداد كرد. منكران ولايت را افرادي غافل از فقه جعفري دانست و آن را تداوم‏بخش حركت انبياء الهي و ائمه معصومين (ع) برشمرد. و مجتهد مطلق و جامع شرايط را در زمان غيبت از سوي ائمه (ع) براي اقامه حدود و مانند آن نائب خواند. بايد به اين نكته توجه داشت كه در طول قرن سيزدهم، آثار مختلفي در زمينه فقه به نگارش درآمد؛ "كشف‏الغطاء"، "مفتاح‏الكرامه"، "الرياض"، "القوانين"، "المكاسب" و... اما هيچ‏كدام از اين آثار هم‏چون "جواهرالكلام" مفيد و مهم نبودند. به‏طور كلي ويژگي‌هاي اين اثر را مي‌توان اين‏گونه بيان نمود: ۱- اقوال و ادله همه فقهاء را شامل مي‌شد. ۲- شامل همه ابواب فقهي بود؛ به‏طوري‏كه همه موضوعات فقهي ديگر منابع را دربرمي‌گرفت. ۳- متكي بر شيوه و اسلوب واحدي بود. ۴- دسترسي به همه ابواب فقهي و سهولت در استنباط احكام الهي نيز از ديگر ويژگي‌هاي اين كتاب است.

پايان تأليف تفسیر شريف «المیزان» (1392ق)

تفسير الميزان که در حدود سال ۱۳۷۴ق شروع و در شب قدر (۲۳ رمضان‌) ۱۳۹۲ق پايان يافت، اين تفسير نخستين‏بار در ۲۰ جلد بالغ بر ۸۰۰۰ صفحه به زبان عربي در قطع وزيري منتشر شد. کتاب "الميزان في تفسير القرآن" تأليف علامه محمدحسين طباطبايي است. علامه براي تفسير، ابتدا آيه را بيان نموده و بعد از آن به تفسير هر جزء از آيه پرداخته است. شيوه تفسير "قرآن به قرآن" علامه طباطبايي شيوه‌اي بي‌سابقه بوده ‌است. وي بناي تفسير آيات را کمک گرفتن از ديگر آيات قرآن براي روشن نمودن قصد و معنا قرار داد. • اين تفسير شريف به زبان فارسي نيز ترجمه شده‌ است، در ابتدا جمعي از فضلاء و مدرسين حوزه علميه قم در ۴۰ جلد آن را ترجمه کرده‌اند. و از جمله مترجمين اين کتاب شريف مي‌توان به آيت‏الله ناصر مکارم شيرازي و آيت‏الله محمدتقي مصباح يزدي اشاره کرد. در مرحله بعد، اين کتاب توسط آيت‏الله سيدمحمدباقر موسوي همداني در ۲۰ جلد ترجمه شده ‌است. نام‏برده هم‏چنين از جمله مترجمين دوره اول ترجمه کتاب شريف الميزان بوده ‌است. • خود علامه پيرامون اين روش تفسير، کراراً اظهار مي‌داشت: «ما اين روش تفسيري را از مرحوم قاضي داريم.» طبق سخن خود علامه اين نوع تفسير، تفسير مرحوم آيت‏الله حاج ميرزاعلي آقاي قاضي بوده ‌است. اين عالم بزرگوار در مقدمه "الميزان" پس از اشاره به روش‌هاي مفسران، مي‌افزايد: «شما اگر در تمام روش‌ها و مسلک‌هايي که درباره تفسير قرآن برشمرده‌ايم دقت کنيد؛ مشاهده خواهيد کرد همه آن‏ها در يک نقص که نقص بسيار بزرگي است، شريک هستند و آن اين‏که نتايج حاصل از بحث‌هاي علمي و فلسفي را بر قرآن کريم تحميل کرده‌اند بي‌آن‌که آيات دلالتي بر اين معاني داشته باشند. درنتيجه، تطبيق خود را تفسير ناميده‌اند و حقايق قرآن را به‏صورت مجازهايي در نظر گرفته و وجه تنزيل عده‌اي از آيات را تأويل کردند.» • اولين و مهم‏ترين مزيت تفسير شريف "الميزان" تفسير آيه به آيه ‌است. علاوه بر آن، مي‌توان به ورود علامه به بحث‌ها از جوانب گوناگون اشاره کرد يعني علامه علاوه بر تفسير؛ بحث‌هاي روائي، اجتماعي، تاريخي، فلسفي و علمي را هم بدون خلت بيان کرده‌ است.

تأسيس نخستين مدرسه دريانوردي در پرتغال (1426م)

در 17 مه 1426م نخستين مدرسه دريانوردي در جهان جهت تعليم فنون دريانوردي در كشور پرتغال تأسيس شد. هدف از ايجاد اين مدرسه، تعليم دريانوردان ورزيده و به كارگيري آنان در زمينه توسعه اكتشافات جغرافيايي بود. بسياري از كاشفان و دريانوردان مشهور آن عصر پرتغال از فارغ التحصيلان اين مدرسه بودند. به همين دليل، به تدريج در ديگر كشورهاي جهان نيز مدارس دريانوردي، داير شد.

تولد "ادوارْدْ جِنر" پزشكي انگليسي و كاشف واكسن ضد آبله (1749م)

ادوارد جِنِر، پزشك معروف انگليسي در 17 مه 1749م، در انگلستان به دنيا آمد. وي پس از طي تحصيلات مقدماتي، به تحصيل در رشته طب پرداخت و نزد يكي از پزشكان زادگاهش به كسب تجربه مشغول شد. جِنِر در 21 سالگي راهي لندن شد و تحت نظر يكي از جراحان معروف زمان به كار آموزي پرداخت. او پس از چندي، به مطالعه و تحقيق در مورد بيماري آبله كه در آن روزگار، بي‏رحمانه مردم را به ديار عدم مي‏فرستاد روي آورد و با تلاش خستگي‏ناپذير خود موفق شد تا در 14 مه 1796م واكسن ضد آبله را كشف كند. او معتقد بود كه تزريق مايه آبله، سبب ايجاد آبله خفيف در انسان مي‏شود و همين موضوع موجب مصونيت بدن در مقابل اين بيماري خواهد شد. پس از آزمايش موفقيت‏آميز واكسن آبله، جِنِر فوراً اين كشف را طي رساله‏اي نوشت و به دانشمندان ارائه نمود. در اين هنگام، برخي دانشمندان او را شعبده باز قلمداد كردند و با عنوان كردن اين‏كه جنگ با تقدير و طبيعت، برخلاف موازين ديني است، مبارزات جنر عليه بيماري آبله را تقبيح كردند. اما جِنِر دست از كار نكشيد و به آرامي نظريات و كشفيات خود را به اثبات رساند. كم كم جنر شهرت يافت و هزاران نفر را با موفقيت واكسينه كرد. از آن پس آبله كوبي در نقاط ديگر دنيا نيز رواج يافت و بسياري از مردم، از خطر مرگبار آبله رهايي يافتند. وي سال‏هاي پاياني عمر را در زادگاهش گذراند و سرانجام در 30 نوامبر 1822م در 73 سالگي در گذشت.