تا به حال فکر کردهاید که چه کسی عمارت شهرداری تبریز را که با ساعتش معروف است، بنا کرده یا چه کسی به فکر احداث سیل بند برای تبریز افتاده است؟ میزرا حسینقلی جلیلی ملقب به ارفعالملک، والی خوش نام بلدیه تبریز و یکی از محبوب‌ترین رجال زمان خود بود و تبریز بخشی از "شهر اولین‌ها" بودن خود را مدیون اقدامات اوست، از احداث اولین کشتارگاه گرفته تا اولین دارالمجانین در تبریز جزو اقداماتی بودند که محبوبیت این مرد را رقم زدند.
به گزارش ایسنا، منطقه آذربایجان شرقی، درست در دل شهر و در میانههای خیابان بهشتی، خانه محبوب‌ترین شهردار تبریز (ارفعالملک جلیلی) عصا به دست منتظر ایستاده است تا شهرداری به وعده سی و چند سالهاش برای بازسازی و مرمت این خانه عمل کند، حال نه تنها هیچ تندیسی از این شهردار خوش نام تبریز در هیچ نقطهی شهر به چشم نمیخورد، بلکه خانه ارفعالملک جلیلی هم که فقط سر درب آن توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی به ثبت رسیده، رو به تخریب نهاده است.
هاله جلیلی، نوه ارفعالملک جلیلی که ساکن تهران است، از انتظار 30 سالهاش برای بازسازی خانه پدر بزرگ به ایسنا میگوید.
وی اظهار می‌کند: ارفعالملک جلیلی، اقتصاددان، بسیار روشن فکر، ثروتمند، اهل کمال و یکی از اعضای شورای شهر وقت تبریز بود او در سال 1311 رئیس بلدیه تبریز شده و بنابه دلایلی پس از مدتی کناره‌گیری کرد، اما سال بعد دوباره سر کار آمده و در مجموع سه دوره رئیس بلدیه تبریز شد.
شهر دنبال شهردار کاربلد تبریز میگردد!
وی اضافه می‌کند: نکته قابل توجه اینکه پس از کناره‌گیری ارفعالملک به دلیل کارشکنی برخی افراد و با وقوع سیل تبریز، تمام شهر، چراغ به دست به دنبال ارفعالملک گشتند و او که برای سومین بار متوالی شهردار تبریز شد، سیل بند 12 کیلومتری مهرانه رود را در تبریز ایجاد کرد، تمام طول مهرانه رود در زمان این شهردار با دست کنده شد و از زمان احداث این سیل بند تا کنون، سیل خسارتی به تبریز وارد نکرده است.
وی ادامه می‌دهد: احداث عمارت شهرداری تبریز در سال 1314 از مهمترین اقدامات این شهردار خوش نام تبریزی است که احداث آن به دلیل نبود ابزارهایی مانند بیل مکانیکی، به طور دست‌ساز انجام شده و اتمامش چهار سال به طول انجامیده است، تنها یک نمونه از ساعتی که بر روی این عمارت نصب شده است، در بیگ بن لندن وجود دارد، در زمان جنگ یکی از ناقوسهای این ساعت شکسته و بیصدا شده بود که خوشبختانه الان تعمیر شده است.
جلیلی اظهار می‌کند: ساخت کشتارگاه، ایجاد دارالمجانین در شهریور 1312، ساخت سالن تئاتر در ارک تبریز و تشکیل دارالتربیه برای پناه دادن به فقرا و افراد بیخانمان از دیگر اقدامات ارزشمند این شهردار بود، اقدامات پدر بزرگ من فقط در ساخت بناهای مهم خلاصه نشده و او کارهای فرهنگی زیادی نیز در تبریز انجام داده است.
شهرداری تبریز از پشنهاد من برای اهدای لوازم خانه ارفعالملک به موزه استقبال نکرد
وی بیان می‌کند: با توجه به نبود مکانی آبرومند برای پذیرایی از مهمانان مهم داخلی و خارجی، پدربزرگم دو تالار در همین خانهای که الان رو به تخریب است، ساخته بود، او هیچ یک از لوازم خانهاش را با پول بلدیه نگرفته بود، تمامی لوازم خانهاش آنتیک به حساب می آیند، اما با وجود تمایل من برای اهدای این لوازم به موزه شهرداری تبریز، شهرداری توجه چندانی به این مسئله نکرد و گویا برایشان مهم نیست.
انتظاری همسن جنگ برای بازسازی خانه ارفعالملک جلیلی
وی ادامه می‌دهد: با توجه به این که من ساکن تهران هستم، تقریبا از بعد از اتمام جنگ ایران و عراق مدام به تبریز رفته و آمد داشتهام و شهرداران در دوره‌های مختلف وعدههایی برای حفظ این خانه تاریخی به من داده‌اند که هیچ یک تا به الان عملی نشده است و وضعیت روز به روز هم بدتر میشود.
نوه ارفعالملک جلیلی در پایان با ابراز امیدواری برای حفظ خانه تاریخی پدر بزرگش، خاطرنشان می‌کند: هنوز هم ناامید نشدهام و نسبت به بازسازی و نجات این خانه امید دارم.
کریم میمنت‌نژاد، تبریز پژوه نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با ارائه توضیحاتی در خصوص شخصیت و اقدامات مهم حسینقلی جلیلی به ایسنا میگوید: ارفعالملک در سال 1297 مصادف با اواخر دولت قاجار، رئیس بلدیه تبریز شد و اقدامات خوبش باعث شده تا از او به عنوان یک شهردار موفق یاد شود.
وی با اشاره به وقوع سیل ویرانگر تبریز در مرداد ماه 1313 و تخریب حدود 1300 بنا اظهار می‌کند: با توجه به ثبت نام ارفعالملک به عنوان شهردار موفق در خاطرههای مردم، انجمن شهر به سراغ حسینقلی جلیلی میرود و او از نیمه دوم سال 1313 برای بار دوم کلیددار بلدیه تبریز میشود.
وی ادامه می‌دهد: ارفعالملک ضمن همدردی با سیلزدگان، به دلیل نبود بودجه کافی برای ایجاد مسیل تبریز با محمود جم که تبریزیالاصل بود، مذاکره کرده و بودجه دولتی برای این کار می گیرد و کل هزینههای ساخت مسیل تبریز در مجلس شورای ملی به تصویب می‌رسد و این اعتبار به صورت وام و قرض بلاعوض دولت تامین میشود که این یکی از ویژگیهای یک شهردار کاربلد است که در تامین بوجه به دریافت عوارض از مردم اکتفا نکند.
این تبریز پژوه بیان می‌کند: احداث سه ساختمان مهم در سال 1314 که نیاز اصلی تبریز بودند از دیگر اقدامات این شهردار است که اعتبارات آن هم به کمک محمود جم که نخست وزیر شده بود، تامین شد، ساختمان عمارت شهرداری تبریز که بر روی گورستان محله نوبر و با توجه به ارتباطات خوب ایران با آلمان در آن زمان به دست معمار بزرگ ارمنی تبار اودیس اوهانجانیان و تکنیسنهای آلمانی طراحی و احداث شد، یکی از این بناها است.
وی اضافه می‌کند: بنای ساختمان انجمن شهر در باغ گلستان تبریز که محلی برای تجمع مردم، برگزاری میتینگهای مختلف و دیدارهای مردمی اعضای انجمن شهر بود و به عنوان یک پارلمان شهری احداث شد از دیگر بناهای احداث شده در زمان او و سومین ساختمان مهم نیز خانه خود ارفعالملک جلیلی در خیابان منصور است که در آن دوره یکی از خیابانهای اعیان نشین تبریز به شمار می‌آمد و حجاری سنگهای سردرب این خانه به ظرافت و به شکل سنگ تراشیهای عمارت شهرداری تبریز است.
وی با اشاره به سرگذشت خانه تاریخی ارفعالملک جلیلی بیان می‌کند: در دهه 80 تلاش زیادی برای یافتن مالک این خانه شد، این خانه توسط جلیلی‌ها به خانواده علی نقی خان مولوی، دیگر شهردار تبریز و پس از آن نیز به مالکان بسیاری فروخته شده است و اکنون مالک نهایی که تبریزی هم نیست به شرط دریافت بهایی بسیار گزاف حاضر به فروش این خانه است و راهی برای مذاکره وجود ندارد؛ چرا که شهرداری توان پرداخت این هزینه را ندارد و باید قانونی در این خصوص باشد تا هر کس هر طور خواست عمل نکند.
میمنت‌نژاد متذکر میشود: پس از تخریب بخشی از این خانه که شامل اندرونی و بیرونی است و تبدیل آن به مجتمع مسکونی در سال 81، میراث فرهنگی سردرب آن را ثبت ملی کرد.
گفتنی است؛ تعدادی از این تصاویر توسط هاله جلیلی به ایسنا ارسال شده است و با رضایت او منتشر میشود.
گزارش از نسرین سوار-خبرنگار ایسنا در آذربایجان شرقی