جام جم آنلاين: اين روزها زندگي در كلانشهرها براي شهروندان سختي‌هاي خود را دارد و مسوولان شهري را نيز در اداره شهرها و خدمات‌رساني به شهروندان در تمام زمينه‌ها و بهره‌مندي آنها از امكانات زندگي شهري با چالش‌هاي جدي مواجه كرده است.
تناسب نداشتن ظرفيت‌هاي شهر با جمعيت آن، انجام روزانه ميليون‌ها سفر درون‌شهري كه شايد هزاران مورد آنها غير ضروري است، ايجاد ترافيك سنگين ناشي از تردد روزانه 13 ميليون خودرو در كشور، اتلاف ساعت‌ها از وقت شهروندان در ترافيك، آلودگي هوا كه هر روز وضعيت بحراني‌تري پيدا مي‌كند و... همگي زمينه‌اي فراهم آورده تا اين روزها كلانشهرها با مشكلات و نابساماني‌هايي مواجه شوند. در چنين شرايطي كارشناسان و صاحبنظران مسائل شهري تحقق واژه «شهر الكترونيك» را يكي از راهكارهاي اساسي براي برون‌رفت از اين نابساماني‌ها مي‌دانند. شهري كه بسياري خدمات مورد نياز مردم به صورت 24 ساعته در هر جا قابل دسترسي باشد. اگر خريدهايمان را الكترونيكي انجام دهيم، اگر براي مطلع شدن از نتيجه درخواستي كه چندي پيش به فلان اداره داده‌ايم ناچار نباشيم بارها از پله‌هاي آن اداره بالا و پايين برويم و با كارمندانش تنش داشته باشيم، اگر ساعت‌ها از وقتمان را در صف بانك‌ها تلف نكنيم و... آن وقت شايد زندگي شهري با تمام حواشي و مشكلاتش برايمان آسان‌تر شود و اين هدف زماني محقق خواهد شد كه واژه‌اي به‌نام شهر الكترونيك عملياتي شود.
نيازي غيرقابل انكار
رويكرد جهاني در دهه اخير به سمت الكترونيكي شدن جوامع گام برداشته است و امروزه جامعه‌اي پيشرفته‌تر است كه به لحاظ اطلاعاتي سرعت و قابليت بيشتري در توليد و تبادل اطلاعات داشته باشد. با توجه به تكنولوژيهاي جديد كه پيچيدگي زندگي اجتماعي را به دنبال دارند تسهيل امور مختلف زندگي و بهره‌گيري از مزاياي تكنولوژي «آي.تي» در انجام امور روزمره بدون نياز به مراجعه حضوري به سازمان‌هاي خدماتي ضرورتي انكارناپذير است.
كاهش زمان تلف شده شهروندان در ترافيك، عرضه بهتر خدمات، توزيع عادلانه‌تر امكانات، كاهش آلودگى محيط زيست، صرفه‌جويي در مصرف سوخت، افزايش اشتغال و بهبود مديريت پايدار شهرى از ويژگي‌هاي اجتماعي شهر الكترونيكي است. پرداخت قبوض، برداشت پول از حساب، انتقال پول، ثبت اسناد و املاك، درخواست گذرنامه، خريد و فروش كالا و مواد غذايي، بازديد از موزه‌ها و پارك‌ها، وضعيت آب و هوا، ساعات پرواز هواپيماها، رزرو بليت سفر، رزرو هتل و در بخش ترافيكي مطلع شدن از بهترين و خلوت‌ترين مسير در شهر براي رسيدن به مقصد، بهترين رستوران براي صرف غذا، بهترين اماكن تفريحي و ساير بهترين‌ها و... مي‌توانند در قالب خدمات الكترونيك به شهروندان ارائه شوند.
شهرداري‌هاي الكترونيك
روند روبه رشد شهرنشيني و مشكلات ناشي از اين پديده شامل ترافيك، آلودگي‌هاي صوتي و هوا، اتلاف انرژي، زمان و... اهميت و ضرورت بستر‌سازي براي ارائه خدمات الكترونيك در شهرها را دو‌چندان كرده است. در اين ميان، شهرداري‌ها كه يكي از بزرگ‌ترين و مهم‌ترين سازمان‌هاي ارائه‌دهنده خدمات عمومي در شهرها به شمار مي‌روند وظايف و مسووليت‌هاي متعدد و متنوعي را بويژه در كلانشهرها بر‌عهده دارند. با توجه به اين‌كه شهرداري‌ها در مقايسه با ساير نهادها و ادارات دولتي و خصوصي مراجعان بيشتري دارند، ضرورت دارد تا مديريت شهري پيشگام هر سازمان و ارگاني از روش‌ها و الگوهاي جديد در زمينه ارائه خدمات و پاسخگويي به نيازهاي شهروندان بهره‌مند شود.
يك نمونه كوچك
امسال براي نخستين بار شهرداري تهران تصميم گرفت در راستاي تحقق شعار شهر الكترونيك، فرآيند صدور آرم طرح ترافيك براي شهروندان را به صورت الكترونيك و با واگذاري ارائه اين خدمات به دفاتر خدمات الكترونيك شهر انجام دهد.
به اين ترتيب ديگر به روال سال‌هاي گذشته نيازي به مراجعه حضوري شهروندان به مركز صدور آرم سازمان حمل و نقل و ترافيك شهرداري تهران نبود و متقاضيان بايد تمام مراحل ثبت نام را به‌صورت اينترنتي انجام مي‌دادند و فقط مدارك را به دفاتر خدمات الكترونيك شهر تحويل مي‌دادند.
هرچند اين موضوع در نگاه اول از آن جهت كه در وقت و هزينه شهروندان صرفه‌جويي مي‌شود اتفاق مثبتي بود، اما به‌تدريج در طول روند انجام اين طرح كه هم شهروندان و گاه هم كارمندان دفاتر خدمات الكترونيك را در ارائه خدمات مطلوب با مشكلاتي مواجه كرد، نواقص آن نيز مشخص شد.
پايين بودن سرعت اينترنت خانگي، مسدود شدن گهگاه سايت براي ثبت نام، قطع شدن مكرر اينترنت طي فرآيند پركردن گزينه‌هاي ثبت‌نام، برخي مشكلات براي واريز اينترنتي عوارض خودرو و همچنين مبلغ آرم طرح ترافيك از جمله اين موارد بودند. از سوي ديگر وصل نبودن اكثر دفاتر خدمات الكترونيك شهر به اينترنت موجب شده بود تا اين دفاتر نتوانند آنچنان كه بايد در فرآيند صدور آرم و در صورت احتياج، نيازهاي شهروندان در اين زمينه را برآورده كنند.
نكته: معاون برنامه‌ريزي و توسعه سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌هاي كشور اميدوار است تا سال 93 حدود65 درصد امور در شهرداري‌ها به طور الكترونيكي و بدون نياز به مراجعه حضوري شهروندان انجام شود
اما با تمام اين مشكلات، شيوه جديد براي بسياري از شهروندان كه در گذشته بايد به سختي از محل كار خود مرخصي گرفته و ساعت‌ها و حتي چندين روز از وقت خود را پشت درهاي اداره صدور آرم تلف كرده و با متصديان اين بخش سر و كله مي‌زدند، راضي‌كننده بود. با اين حال مسوولان شهري و متوليان بخش صدور آرم بايد از تجربه اولين سال صدور الكترونيكي آرم‌هاي طرح ترافيك بهره برده و نواقص و مشكلاتي كه در فرآيند صدور آرم به چشم مي‌خورد را براي سال آينده برطرف كنند. براي اين‌كه بدانيم تاكنون كشور ما براي تحقق شعار شهر الكترونيك تا چه حد موفق بوده است، به سراغ سازماني رفتيم كه جزو يكي از پرترددترين سازمان‌هاي خدماتي در ميان شهروندان در زندگي شهري امروز است و همين موضوع موجب شده تا اين مجموعه طي سال‌هاي اخير گام‌هايي براي تحقق شعار شهر الكترونيك بردارد. هم‌اكنون شهروندان برخي از كارهاي مرتبط با شهرداري‌ها را به طور غيرحضوري و الكترونيكي انجام مي‌دهند و امسال نيز قرار است برنامه الكترونيكي كردن خدمات در شهرداري‌ها با جديت بيشتري پيگيري شود. معاون برنامه‌ريزي و توسعه سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌هاي كشور در گفت‌وگو با جام‌جم به اين موضوع اشاره مي‌كند كه زندگي‌هاي شهري امروز موجب شده تا شهروندان ضرورت استفاده از فناوري «آي.تي» در انجام بسياري از امور روزمره را بيش از گذشته احساس كنند و سازمان‌هاي متولي و ازجمله سازمان شهرداري‌هاي كشور نيز با درك اين ضرورت مهم طي سال‌هاي اخير گام‌هايي در اين زمينه برداشته‌اند كه اين برنامه‌ها با حمايت‌هاي دولت در دوره نهم و دهم جدي‌تر شده است.
مهندس محسن كوشش تبار معتقد است: گستردگي زندگي شهرنشيني و معضلات مبتلا به آن ازجمله ترافيك و آلودگي هوا، بهبود شيوه‌هاي خدمات‌رساني به شهروندان از مسير الكترونيكي كردن ارائه اين خدمات با هدف جلوگيري از مراجعات مكرر شهروندان به شهرداري‌ها را اجتناب‌ناپذير مي‌كند و اين امر كاهش هزينه‌ها و اتلاف وقت شهروندان از يكسو و تقويت مديريت شهري و افزايش رضايت‌مندي شهروندان از عملكرد شهرداري‌ها را از سوي ديگر به همراه خواهد داشت. كوشش‌تبار به گذشته‌اي نه‌چندان دور اشاره مي‌كند: زماني كه تقريبا تمام كارها در شهرداري‌ها از صدور پايان كار و خلافي گرفته تا پرداخت عوارض و... صرفا با مراجعات مكرر شهروندان انجام مي‌شد، اما هم‌اكنون به دليل فراهم شدن زيرساخت‌هاي ارتباطي، شهروندان مي‌توانند برخي امور ازجمله پرداخت عوارض به شهرداري‌ها را به طور اينترنتي و بدون نياز به مراجعه حضوري انجام دهند. به گفته كوشش‌تبار هم‌اكنون شهرداري‌هاي بسياري از كلانشهرها ازجمله مشهد، تهران، اصفهان، تبريز و... در زمينه الكترونيكي كردن بخشي از امور خود به موفقيت‌هايي دست يافته‌اند و امسال شهرداري‌هاي ديگر شهرها نيز به اين سمت پيش مي‌روند.
تجهيز شهرداري‌ها به كد پرداخت الكترونيك
شهرداري‌ها در تحقق شعار شهرداري الكترونيك در خدمات و امور مرتبط با شهروندان چه كرده اند؟
تجهيز شهرداري‌ها به كد پرداخت الكترونيكي ازجمله فعاليت هاي شهرداري‌هاست. به گفته كوشش‌تبار با دادن كد پرداخت الكترونيكي به شهرداري‌ها، شهروندان مي‌توانند تمامي قبوض مرتبط با امور شهرداري‌ها را به صورت اينترنتي و در قالب كارت‌هاي عضو شتاب پرداخت كنند. هم‌اكنون 30 شهرداري اين كد را دريافت كرده‌اند و تا پايان امسال سايرشهرداري‌ها نيز به اين سيستم تجهيز خواهند شد. با وجود تمام تلاشي كه براي نهادينه كردن ارائه خدمات به طور الكترونيك در شهرداري‌ها انجام مي‌شود هيچ گاه رديف بودجه جداگانه‌اي به بحث «آي‌تي» و تحقق شعار شهر الكترونيك در شهرداري‌ها تخصيص نيافته است. اين موضوعي است كه معاون برنامه‌ريزي و توسعه سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌هاي كشور نيز از آن گلايه دارد و مي‌گويد: متاسفانه در بودجه 90 نيز از همين منابع موجود شهرداري‌ها كه بيشتر تحت تاثير ماليات بر ارزش افزوده است، براي طرح‌هاي مربوط به الكترونيكي كردن ارائه خدمات در شهرداري‌ها استفاده مي‌شود. به گفته كوشش‌تبار در واقع تمام اولويت‌ها در اجراي پروژه‌هاي مختلف شهري است و در نهايت اگر بودجه‌اي اضافه بيايد براي اجراي طرح‌هاي مرتبط با شهر الكترونيك در شهرداري‌ها هزينه و سرمايه‌گذاري مي‌شود.
الكترونيكي شدن 65 درصد خدمات تا سال 93
با وجود محدوديت منابع، سازمان شهرداري‌ها تلاش مي‌كند طرح‌ها و برنامه‌هاي مرتبط با الكترونيكي كردن امور در شهرداري‌ها با هدف جلوگيري از مراجعات شهروندان را در اولويت قرار دهد.
معاون برنامه‌ريزي و توسعه سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌هاي كشور اميدوار است براساس چشم‌انداز تعريف شده بسترسازي‌هاي ضروري و مهم براي تحقق شهرداري الكترونيك را تا حد استانداردها پيش برد. با اين فرآيند تا سال 93 بايد 65 درصد امور در شهرداري‌ها به طور الكترونيكي و بدون نياز به مراجعه حضوري شهروندان انجام شود.
به گفته كوشش‌تبار در اين راستا كميته‌هاي راهبردي براي بررسي و پيگيري طرح‌هاي شهرداري‌هاي الكترونيك در حال راه‌اندازي است و قرار است اين كميته‌ها به كمك دفتر فناوري سازمان شهرداري‌ها هدايت شوند. صرف‌نظر از بحث كمبود بودجه و اعتبارات، به نظر مي‌رسد هنوز موانع تحقق شهر الكترونيك همچنان به قوت خود باقي است.
قدم اول در راستاي پياده كردن شهر الكترونيك، ايجاد زيرساخت‌هاي ارتباطي مناسب و وجود يك اينترنت پرسرعت به منظور فراهم شدن امكان تبادل اطلاعات و انجام امور الكترونيكي برمبناي آن است چراكه ناقص بودن اين زيرساخت مهم‌ترين مانع براي تحقق شعار شهر الكترونيك خواهد بود.
پوران محمدي / گروه جامعه