گزارشی از نشست علمی حمایت از حریم خصوصی در فقه و حقوق 
گر به این مطلب ملتزم شویم كه حكم، همه زوایای زندگی بشر را می‌گیرد و دولت اسلامی مسؤولیت اجرای همه احكام را در همه زوایای زندگی بشر دارد، به این نتیجه می‌رسیم كه از نظر اسلام، اصلاً حریم خصوصی وجود ندارد.

به گزارش شبكه اجتهاد, حجت‌الاسلام والمسلمین محمدسروش محلاتی، استاد حوزه دانشگاه، چهارم اردیبهشت‌ماه در نشست علمی حمایت از حریم خصوصی در فقه و حقوق با تبیین مفهوم حریم خصوصی در فقه اسلامی به لحاظ مبنایی، بحث استثناء بر اصل عدم مداخله در حریم خصوصی را مطرح كرد.

وی با ارائه نگاهی مفهوم‌شناسانه به حریم خصوصی، مبنای حریم خصوصی را در حقوق غرب مورد كنكاش قرار داد و گفت: مسأله حریم خصوصی برای بشر امروز به اندازه‌ای مطرح است كه برای بشر دیروز به این شدت مورد اهتمام و توجه نبوده است.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به این‌كه در گذشته مخاطرات حریم خصوصی اندك بود و انسان با ورود به منزل خود احساس امنیت و آرامش می‌كرد، افزود: تكنولوژی، زندگی خصوصی انسان‌ها را مورد هجوم خود قرار داده و خلوتی برای انسان‌ها باقی نگذاشته است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان كرد: انسان مدرن هرچند فكر كند در یك فضای بسته است، اما در اتاقی شیشه‌ای زندگی می‌كند و مانند ماهی‌هایی در آكواریوم، از هر طرف زوایای زندگی او قابل برملا شدن است.

وی با بیان این‌كه علم ابزار لازم برای هجوم به زندگی خصوصی انسان‌ها را فراهم كرده است، اظهار داشت: این ابزار در اختیار دولت‌ها قرار گرفته، سلطه حكومت‌ها بر اشخاص افزایش یافته و قدرت‌های سیاسی امروز نسبت به گذشته بسیار تواناتر و مقتدرتر شده‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سروش محلاتی ادامه داد: حكومت‌های سابق هرچند مستقل بودند اما به راحتی نمی‌توانستند از ارتباط‌های مخفی افراد اطلاعی كسب كنند و در حقیقت به خلوت افراد نفوذ كنند، اما اكنون علم، این امكان را فراهم كرده و ورود به خلوت افراد به سهولت میسر است.

وی افول ارزش‌های اخلاقی در دنیای امروز را یكی از علل و عوامل شكل‌گیری حریم خصوصی دانست و با بیان این‌كه نگاه تردیدآمیز افراد به اخلاق، مسأله حریم خصوصی را تقویت كرده است، تصریح كرد: افول اخلاق سبب شده كه انسان‌ها حریمی را به عنوان حریم خصوصی در نظر بگیرند.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این‌كه امروزه با موضوع حریم خصوصی مواجهیم و چاره‌ای جز این نداریم كه موضع فقه اسلامی را درباره این موضوع مشخص كنیم، گفت: متأسفانه تعریف مورد وفاقی از حریم خصوصی در بین حقوقدان‌ها وجود ندارد تا به فقها ارائه شده و نظر آنان در این موضوع ایفاد شود.

وی خاطرنشان كرد: تعاریف متعدد و متكثر درباره حریم خصوصی، كار را برای اظهارنظر فقهی با مشكل مواجه كرده است و لازم است به جای ارائه یك نظر كلی درباره حریم خصوصی، مسائل مربوط به حریم خصوصی را ریز كرده و به فقیه ارائه دهیم.

حجت‌الاسلام سروش محلاتی با تأكید بر این نكته كه ریز كردن مسائل حریم خصوصی، تنها راه مشخص كردن احكام حریم خصوصی بر مبنای فقه اسلامی است، ابراز داشت: حریم خصوصی به عنوان قلمرویی كه در آن قلمرو انسان هست، اما حكم الهی نیست، وجود ندارد.

وی با طرح این سؤال كه آیا به لحاظ مبانی فقهی هركجا كه حكم شرعی هست، دخالت دولت هم لازم است، اظهار داشت: اگر به این مطلب ملتزم شویم كه حكم همه زوایای زندگی بشر را می‌گیرد و دولت اسلامی مسؤولیت اجرای همه احكام را در همه زوایای زندگی بشر دارد، به این نتیجه می‌رسیم كه از نظر اسلام، اصلاً حریم خصوصی وجود ندارد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: حریم خصوصی زمانی درست است كه به این نتیجه برسیم قلمرو اختیارات دولت محدود است، ولو این‌كه در همه حال حكم شرعی هم وجود دارد.



وی با بیان این‌كه حكم شرعی در قلمروهایی به خود انسان و در قلمروهایی نیز به دولت واگذار شده است و دولت مسؤول انجام احكام شرعی در بخش خصوصی نیست، در توضیح این مطلب به بحث امر به معروف و نهی از منكر اشاره كرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سروش محلاتی گفت: اگر شخصی در خانه خود مرتكب منكری شود كه انعكاس بیرونی ندارد، امر به معروف زبانی نقضی برای حریم خصوصی نیست، اما مجاز بودن به اقدام عملی به معنای عدم وجود حریم خصوصی است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود دو مسأله فقهی و مبنایی را درباره حریم خصوصی متصور دانست و با طرح این سؤال كه آیا دولت اسلامی نسبت به منكراتی ظاهری مسؤول است یا نسبت به همه منكرات ولو منكراتی كه در خفا اتفاق می‌افتد مسؤولیت دارد، ورود به خانه دیگران برای نهی از منكر را جایز ندانست.

این استاد حوزه و دانشگاه البته یادآور شد: فقها درباره منكری كه در خفا اتفاق می‌افتد مانند شرب خمر و مجلس لهو و لعب اجازه ورود نمی‌دهند، اما منكری مانند قتل نفس كه براساس آن جان فرد بی‌گناهی در خطر است، فقها حفظ نفس را دارای اهمیت دانسته و ورود به خانه را مجاز می‌دانند.

وی در این موضوع بررسی اصل اولی درباره دخالت در زندگی دیگران را ضروری دانست و اظهار داشت: اصل اولی در ورود به زندگی دیگران قاعده‌ای با عنوان اصل عدم ولایت است كه فقها آن را پذیرفته‌اند.



حجت‌الاسلام سروش محلاتی با بیان این‌كه هیچ‌كس بر دیگری ولایت ندارد مگر این‌كه با دلیل ولایت فرد بر شخص معین شود، گفت: هركجا كه خلاف اصل رفتار شد، احتیاج به دلیل دارد؛ وگرنه به اقتضای اصل باید برخورد كرد.

وی افزود: كسی كه می‌خواهد به زندگی دیگران وارد شود باید دارای ولایت باشد؛ اگر ولایت او به اثبات رسید حق ورود دارد اما اگر به اثبات نرسید مطابق بر اصل نخستین كه مورد اتفاق عموم علما نیز قرار دارد، اصل عدم ولایت است.

عضو هیأت علمی گروه حقوق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان این‌كه ورود به زندگی دیگران احتیاج به مجوز دارد و اگر مجوز به اثبات نرسید، براساس اصل اول، حرمت است به اصل دوم اشاره كرد و گفت: براساس متون اصولی، وقتی در حلیت و حرمت شك می‌كنیم، مقتضای اصل اباحه است.



وی تصریح كرد: هر كاری كه انسان نسبت به دیگران انجام می‌دهد و شك می‌كند كه این فعل جایز هست یا جایز نیست، باید بداند كه براساس اصل اولی، ورود در حوزه شخصی دیگران حرمت است و فقها فرموده‌اند ورود به زندگی دیگران جایز نیست.

حجت‌الاسلام سروش محلاتی در بخش پایانی سخنان خود با بیان این‌كه فقه تشیع دارای ابعاد گوناگونی است كه هنوز به دنیای امروز معرفی نشده است، گفت:‌ همه كسانی كه در جامعه اسلامی زندگی می‌كنند و به عنوان شهروند پذیرفته شده‌اند از حمایت حریم خصوصی برخوردار هستند.



وی خواستار عرضه احكام شریعت به صورت مدلل و مستدل با فهمی درست و روشن‌بینانه از سوی محققان و پژوهشگران حوزوی به دنیا شد و افزود: معرفی صحیح فقه شیعه به دنیای امروز وظیفه اهل فضل است.

منبع: خبرگزاری رسا