جام جم آنلاين: برنامه‌هاي تلويزيون در چند سال اخير تحولات زيادي داشته و تنوع قابل توجهي در آنها ديده مي‌شود. از انواع و اقسام سريال‌ها گرفته تا برنامه‌هاي مستند و ورزشي. يكي از برنامه‌هايي كه به آن توجه ويژه‌اي شده برنامه‌هاي گفتوگومحور است. در اغلب برنامه‌هاي تلويزيون بخصوص برنامه‌هاي صبحگاهي و ميان روز از اين دست برنامه‌ها زياد ديده مي‌شود. برنامه‌هايي كه مهمان‌محور هستند و در عين حال موضوع خاصي را هم دنبال مي‌كنند.
در اكثر رسانه‌هاي دنيا به برنامه‌هاي گفت‌وگو محور توجه ويژه‌اي مي‌شود و اين‌گونه برنامه‌ها مخاطبان زيادي را هم به خود اختصاص مي‌دهند.
رسانه ملي نيز در اين زمينه توليدات زيادي داشته است كه مي‌توان به برنامه‌هاي مردم ايران سلام، شب شيشه‌اي، صندلي داغ و ... اشاره كرد، اما مساله‌اي كه در اين بين وجود دارد اين است كه چرا اين برنامه‌ها در اوج خود نزول مي‌كنند يا دچار ريزش مخاطب مي‌شوند. براي بررسي بيشتر اين‌گونه برنامه‌ها با تعدادي از كارشناسان صحبت كرده‌ايم كه در ادامه مي‌خوانيد.
مجري، راس هرم است
مرتضي حيدري، يكي از مجريان باسابقه سيماست كه سال‌هاست در برنامه‌هاي گفتوگومحور حضور پررنگي دارد و زماني برنامه ويژه خبري‌اش با ركورد دست‌نيافتني 30 ميليون مخاطب در اوج بود.
وي در ابتدا در پاسخ به اين سوال كه دوران طلايي برنامه‌هاي گفتوگومحور مربوط به چه سال‌هايي است؟ مي‌گويد: فكر مي‌كنم اوج شكوفايي اين برنامه‌ها به 3، 4 سال پيش برمي‌گردد و در آن زمان اين گونه برنامه‌ها توانستند افق تازه‌اي را در عرصه برنامه‌سازي به مرحله ظهور برسانند.
اين مجري توانمند در ادامه در مورد اين كه چه بايد كرد كه برنامه‌هاي گفتوگومحور بتوانند مخاطبان خود را حفظ كنند، مي‌گويد: اين برنامه‌ها جزو برنامه‌هاي پرمخاطب هستند اما اين كه بتوانيم اين مخاطبان را تا پايان برنامه حفظ كنيم، برمي‌گردد به جذابيت برنامه و همچنين موضوعاتي كه در برنامه طرح مي‌شود. به اين معنا كه ما بايد حرفي براي گفتن داشته باشيم و مهم‌تر از همه اين كه بايد برنامه‌سازان حرفه‌اي و اهل فن اين‌گونه كارها را ارائه كنند.
مرتضي حيدري در مورد اين كه مجري در اين‌گونه برنامه‌ها چقدر حائز اهميت است؟ مي‌گويد: مجري نقش اصلي و حياتي در اين برنامه‌ها دارد. آن‌قدر كه خيلي از مخاطبان نام برنامه را به اسم مجري مي‌شناسند. مثلا خيلي‌ها اسم برنامه مردم ايران سلام را نمي‌دانستند و مي‌گفتند برنامه شهيدي‌‌فر. بنابراين مجري در برنامه‌هاي گفتوگومحور حرف اول را مي‌زند و همه چيز در نهايت به او برمي‌گردد و قضاوت درباره برنامه بيشتر همسو با قضاوتي است كه مخاطب درباره برنامه‌هاي گفتوگومحور انجام مي‌دهد.
اين مجري تلويزيون در پاسخ به اين سوال كه نقش مجري مهم‌تر است يا موضوع و مهمان برنامه مي‌گويد: هركدام به اندازه خودشان در ساختار اين‌گونه برنامه‌ها نقش دارند، چراكه وقتي اين سه عنصر در كنار هم قرار مي‌گيرند تازه فضاي اصلي برنامه شكل مي‌گيرد و مخاطب مي‌فهمد كه با چه نوع برنامه‌اي روبه‌رو است.
امتيازي به نام برنامه‌هاي گفتوگومحور
منصور ضابطيان جزو آن دسته از افراد رسانه‌اي است كه تاكنون هم در راديو و هم در تلويزيون فعاليت داشته و در عين حال به تجربه‌هاي تازه‌اي در زمينه ساخت و توليد برنامه‌هاي راديويي و تلويزيوني دست پيدا كرده است. وي نيز جزو افرادي است كه در توليد برنامه‌هاي گفتوگومحور در تلويزيون حضور پررنگي داشته و دارد.
ضابطيان درباره برنامه‌هاي گفتوگومحور مي‌گويد: اين برنامه‌ها در واقع مي‌كوشند موضوعات خاصي را مطرح و گرهي را باز كنند.
ضابطيان معتقد است اغلب مجريان اين‌گونه برنامه‌ها فقط مجريان خوبي هستند، ولي گفت‌وگو‌كننده‌هاي خوبي نيستند. براي همين هم ديگر شاهد اتفاق تازه‌اي در طي اين سال‌ها و در اين زمينه نبوده‌ايم. او از برنامه مردم ايران سلام به عنوان يكي از بهترين تاك‌شوهاي سيما نام مي‌برد.
ضابطيان درباره افت برنامه‌هاي گفتوگومحور مي‌گويد: اكثر شبكه‌ها اين‌گونه برنامه‌ها را در جدول پخش خود قرار مي‌دهند، چون مي‌خواهند از بقيه شبكه‌ها عقب نمانند، در‌صورتي‌كه الزامي وجود ندارد كه تمامي شبكه‌ها برنامه‌هاي يكسان داشته باشند.
وي تاكيد ميكند: برنامه‌هاي گفتوگومحور زماني در جذب مخاطب موفق مي‌شوند كه همه چيز درست در كنار هم قرار بگيرد؛ از انتخاب موضوعات جذاب تا سپردن برنامه به يك مجري كاربلد.
ضابطيان در پاسخ به اين سوال كه اين برنامه‌ها بيشتر بايد روي مهمان تاكيد داشته باشند يا مجري و موضوع مي‌گويد: اين برمي‌گردد به تعريف تهيه‌كننده و شبكه از برنامه.
مرتضي حيدري: مجري در برنامه‌هاي گفتوگومحور حرف اول را مي‌زند و همه چيز در نهايت به او برمي‌گردد و قضاوت درباره برنامه بيشتر همسو با قضاوتي است كه مخاطب درباره برنامه‌هاي گفتوگومحور انجام مي‌دهد
مثلا برنامه 90 بيشتر فوتبالي است. چون تاكيد و محورش درباره فوتبال است. البته مهمان هم در اين برنامه وجود دارد، اما تاكيدي روي چهره‌ها ندارد. به هر‌حال همه اين گزينه‌ها مهم هستند، اما مجري در اولويت است چون اوست كه به برنامه اعتبار مي‌بخشد و مي‌تواند از صحبت با يك آدم معمولي يك گفت‌وگوي شاهكار خلق كند.
ضابطيان در ادامه مي‌گويد: به نظرم مجري اين برنامه‌ها بايد افرادي باشند كه اصول گفت‌وگو را مي‌شناسند و با حفظ قوانين گفت‌وگو را چالشي و جذاب مي‌كنند. كسي كه آداب گفت‌وگو را بلد نيست، خواه ناخواه دچار خودسانسوري مي‌شود يا حتي ممكن است گاهي جسورانه با مهمان برنامه برخورد كند. به هر حال مجري بايد اهل فن باشد تا برنامه موفق شود.
تهيه‌كننده برنامه راديو هفت در پاسخ به اين سوال كه آيا اساسا براي برنامه‌هاي گفتوگومحور بايد خط قرمزي وجود داشته باشد يا خير مي‌گويد: بله، در تمام دنيا رسانه‌ها براي خودشان خط‌قرمزهايي دارند و اگر اين مساله رعايت نشود ديگر گفت‌وگويي وجود ندارد و مخاطب بيشتر با يك ميدان جنگ روبه‌رو مي‌شود تا يك برنامه تلويزيوني. منصور ضابطيان در خاتمه با ذكر اين نكته كه جاي خالي اين گونه برنامه‌ها در رسانه ملي بسيار خالي است، مي‌گويد: برنامه‌هاي گفتوگومحور مي‌توانند امتياز يك شبكه باشند و مخاطبان بيشتري را به طرف آن جذب كنند.
بايد اضلاع درست در كنار هم قرار گيرند
فواد صفاريان‌پور، مجري و تهيه‌كننده برنامه‌هاي سيماست. او نيز در توليد برنامه‌هاي گفتوگومحور در تلويزيون نقش بسزايي داشته است. برنامه تيك‌تاك او را مي‌توان در رديف متفاوت‌ترين برنامه‌هاي گفتوگومحور قرار داد.
صفاريان‌پور در مورد برنامه‌هاي تاك‌شو(گفت و گو محور) در تلويزيون مي‌گويد: پس از انقلاب و در سال‌هاي اخير روند توليد اين گونه برنامه‌ها خوشبختانه در تلويزيون بسيار زياد بود كه از ميان آنها مي‌توان به برنامه صندلي داغ، شب شيشه‌اي، باز هم زندگي و... اشاره كرد. اين برنامه‌ها هميشه مورد توجه قرار مي‌گيرند چون تازه هستند و براي بيننده هميشه حرف نويي دارند.
وي در پاسخ به اين سوال كه چرا برنامه‌هاي گفتوگومحور بعد از يك دوره موفقيت با كاهش كيفيت و مخاطب روبه‌رو مي‌شوند، مي‌گويد: يكي از دلايل مهمي كه اين برنامه‌ها را با شكست روبه‌رو ميكند پيش‌توليد آنهاست كه معمولا عجله‌اي صورت مي‌گيرد. در صورتي كه اين‌گونه برنامه‌ها بايد با يك تحقيق وسيع شكل بگيرند و وقتي اين چيزها وجود ندارد و فقط به خاطر اين كه آنتن پر شود برنامه‌هاي گفتوگومحور ساخته و پخش مي‌شود. طبيعتا در ادامه راه ديگر مخاطب با آنها همراه نخواهد بود. ضمن اين كه اين گونه برنامه‌ها بايد با گذشت زمان در پيشرفت كنند و به روز شوند و اگر در همان جايي كه هستند متوقف شوند ديگر جذابيتي نخواهند داشت.
صفاريان‌پور در مورد اين كه چرا در برنامه‌هاي گفتوگومحور بيشترين تمركز روي چهره‌ها و مهمانان برنامه است و كمتر به موضوعات فكر مي‌شود؟ مي‌گويد: ما مبتكر اين گونه برنامه‌ها در دنيا نيستيم. بنابراين بايد از تجربه‌هاي كشورهاي ديگر استفاده كنيم. يك برنامه موفق گفتوگومحور موضوع، مجري و مهمان هر سه مهم هستند، اما در تلويزيون ما به قول شما بيشتر روي چهره‌ها تاكيد مي‌شود كه اين مساله اصلا درست نيست و هر چيزي و هر كسي نقش خودش را دارد.
در كشور ما اين برنامه‌ها تيم تحقيق و نگارش به آن معنا ندارند و همه چيز به ناچار به گردن مجري مي‌افتد و او است كه بايد همه چيز را كنترل كند براي همين هم بسياري از اين برنامه‌ها با اين كه شروع خوبي داشته‌اند، اما در ادامه رها شده‌اند.
گفت‌وگو مثل بازي فوتبال
محمدجواد خسروي، مجري برنامه تهران 20 است. او سال‌هاي زيادي است كه در راديو و تلويزيون مشغول به فعاليت است و در گفت‌وگوكردن جسارت و لحن منتقدانه‌اي دارد. خسروي برنامه‌هاي گفتوگومحور را چنين تعريف ميكند: برنامه‌هايي هستند كه يك يا چند نفر با هم در مورد موضوعي به گفت‌وگو مي‌نشينند و البته اين گفتوگوها مي‌تواند در قالب‌هاي متفاوتي‌مطرح شوند.
خسروي در پاسخ به اين سوال كه چرا توليد و پخش برنامه‌هاي گفتوگومحور مدتي است در تلويزيون كم شده است؟ مي‌گويد: اين موضوع بستگي به مديران شبكه‌ها و تهيه‌كنندگاني دارد كه با شبكه كار مي‌كنند.
خسروي در ادامه مي‌افزايد: نكته مهم در توليد اين برنامه‌ها توجه به اين نكته است كه مجري بايد بتواند برنامه را هدايت كند. گفت‌وگو كردن درست مثل بازي فوتبال است. اگر بازيكن مقابل، بازي بلد نباشد طبيعتا روي كار شما هم اثر مي‌گذارد.
البته مجري بايد محيط را براي مهمان آماده كند و اين مساله به اين معنا نيست كه مجري بايد هدايتگر همه چيز باشد، او تنها وظيفه دارد اطلاعات مهمان را درست دريافت و به مخاطب انتقال دهد.
خسروي درباره ويژگي‌هاي مجري برنامه‌هاي گفتوگومحور مي‌گويد: مجري اين برنامه‌ها بايد در عين حال كه صراحت كلام دارد، گفته‌هايش منطقي و مستند باشد و در همه شرايط احترام مهمان برنامه را حفظ كند.
محبوبه رياستي / جام‌جم