جام جم آنلاين: اگر در يك صحنه حادثه با فرد آسيب‌ديده‌اي مواجه شويد كه بيهوش است، فكر مي‌كنيد تا قبل از رسيدن اورژانس چگونه ميتوانيد وضعيت سلامت او را ارزيابي كنيد؟ واضح است تا ندانيد كه يك مصدوم به چه كمكي نياز دارد نمي‌توانيد كار مفيدي براي او انجام دهيد. يعني ابتدا بايد مشكل او را تشخيص دهيد تا بعد بتوانيد به او كمك كنيد.
چه بايد كرد؟
در كمك‌هاي اوليه، ارزيابي مصدوم يكي از مهمترين مهارت‌هاست. معمولا اولين نكته در هنگام رسيدن به بالين مصدوم ، بررسي صحنه حادثه است. در اين مرحله شما ميتوانيد ميزان ايمني صحنه، علت آسيب‌ديدگي يا بيماري مصدوم و گفته‌هاي شاهدان در مورد نحوه وقوع سانحه را بررسي كنيد. اگر تشخيص داديد مصدوم در صحنه حادثه در معرض خطرات بيشتري مثلا نزديك يك صحنه آتش‌سوزي است، سريعا او را با احتياط زياد از صحنه خطر دور كنيد، ولي در صورتي كه صحنه حادثه بدون خطر است به هيچ عنوان مصدوم را حمل نكنيد. چراكه اگر مصدوم دچار آسيب نخاعي شده باشد يك حركت نادرست مي‌تواند منجر به قطع نخاع و فلج دائم مصدوم تا آخر عمر شود. بنابراين به محض ديدن مصدوم سعي در حمل يا انتقال او نكنيد. حمل مصدوم بايد به وسيله افراد آموزش‌ديده و با مهارت‌هاي خاصي انجام گيرد. پس از بررسي صحنه، ارزيابي وضعيت جسمي مصدوم آغاز مي‌شود. ارزيابي مصدوم شامل 2 نوع ارزيابي اوليه و ارزيابي ثانويه است كه در مورد مصدومان بيهوش اغلب از ارزيابي اوليه استفاده مي‌شود.
ارزيابي اوليه
ارزيابي اوليه، اولين قدم در برخورد با يك مصدوم بيهوش به شمار مي‌آيد و نبايد بيش از يك دقيقه طول بكشد. اين ارزيابي شامل بررسي وضعيت هوشياري، باز كردن راه هوايي، بررسي تنفس و گردش خون مصدوم است كه ترتيب اين مراحل نبايد جابجا شود.
بررسي وضعيت هوشياري
صحبت كردن با مصدوم كمك مي‌كند تا وضع پاسخ‌دهي او بررسي شود. اگر بتواند صحبت كند معلوم مي‌شود كه تنفس و ضربان قلب او سالم است. با پرسش در مورد نام او و اين كه كجاست و چه اتفاقي افتاده است، هوش و حواسش را امتحان‌كنيد. اگر مصدوم پاسخ نداد از محرك دردآوري چون ضربه به شانه‌هاي او استفاده كنيد و اگر به اين محرك نيز واكنش نداد، او را بيهوش در نظر بگيريد.
بررسي راه هوايي
در مصدومي كه به محرك‌ها پاسخ نمي‌دهد با اطمينان از اين كه هيچ نشاني از آسيب نخاعي در او وجود ندارد، راه هوايي او را باز كنيد. او را به پشت بخوابانيد. يك دست را روي پيشاني مصدوم بگذاريد و 2 انگشت دست ديگر را زير چانه‌اش قرار دهيد. در حالي كه چانه را بالا مي‌دهيد با فشار دادن پيشاني به پشت، سر مصدوم را به عقب خم كنيد. بيشترين علت انسداد راه هوايي، برگشت زبان به عقب بوده و خرخر كردن است. با انجام عمليات مذكور اين مشكل حل خواهد شد. در اقدام بعدي از دادن هر نوع دارو، مواد غذايي يا مايعات به بيمار بيهوش خودداري كنيد و سريعا داخل دهان بيمار را بررسي كرده و دهان را از وجود هر نوع ماده غذايي، آدامس، خونابه و استفراغ پاك كنيد. در مرحله بعد گوش خود را به دهان بيمار نزديك كرده و در همان حال به شكم و قفسه سينه او نگاه كنيد اگر مصدوم نفس بكشد شما صداي تنفس او را مي‌شنويد، گرمي آن را حس مي‌كنيد و پايين و بالا رفتن شكم او را مشاهده مي‌كنيد. اگر اين علائم را مشاهده نكرديد مصدوم تنفس ندارد و بايد به او تنفس مصنوعي داد.
بررسي وضعيت گردش خون
اين كار را با معاينه نبض گردني (نبض كاروتيد) ميتوانيد انجام دهيد. نبض گردني را مي‌توان در گردن و در گودي كنار سيب آدم احساس كرد. وجود نبض گردني به معني وجود ضربان قلب است. اگر نبض گردني را حس نكرديد به معني ايست قلبي است و مصدوم نياز به ماساژ قلبي دارد. نكته قابل توجه آن كه در 2 طرف غده تيروئيد (سيب آدم) نبض گردني وجود دارد. در هنگام معاينه، هر دو نبض گردني را باهم و در يك زمان لمس نكنيد و فشار زيادي روي آن وارد نكنيد چراكه در ريتم ضربان قلب اختلال ايجاد كرده و بسيار خطرناك است.
تنفس مصنوعي
انجام تنفس مصنوعي و ماساژ قلبي نياز به آموزش و يادگيري مهارت‌هاي عملي داشته و افراد غيرحرفه‌اي نبايد اقدام به انجام اين عمليات كنند. اگر طي ارزيابي اوليه متوجه بيهوشي و فقدان تنفس و ضربان قلب در مصدوم شديد بهترين كار آن است كه سريع اورژانس را مطلع سازيد يا از افراد آموزش‌ديده براي احياي قلبي ـ تنفسي مصدوم كمك بگيريد.
ارزيابي ثانويه
در ارزيابي ثانويه اولين اقدام گرفتن شرح حال و مشخصاتي چون نام، آدرس و چند شماره تلفن از فرد آسيب‌‌ديده است چراكه هر لحظه ممكن است مصدوم از هوش برود. در مرحله بعد شكايت اصلي مصدوم هوشيار را سوال كنيد. اغلب شكايات اصلي درد يا اختلال كاركرد اعضاي بدن است. حال اگر مصدوم به دليل وخامت حال يا بيماري خاصي بيهوش شد و شما نتوانستيد شرح حال كاملي از بيماري‌ها، حساسيت‌ها، داروهاي مورد استفاده و ... از او بگيريد بهترين اقدام جستجو در وسايل شخصي مصدوم (در حضور شاهدان) جهت يافتن كارت، گردنبند يا دستبندي است كه سابقه پزشكي بيماري‌هايي چون صرع، ديابت و آسم يا يكسري توصيه‌هايي جهت مراقبت اوليه در مورد فرد بيمار در آن نوشته باشد. اقدام بعدي معاينه علايم حياتي مانند گرفتن تعداد نبض، تعداد تنفس، وضعيت پوست و... است.
معاينه علائم حياتي
تعداد نبض:
تعداد نبض در دقيقه با تعداد ضربان قلب يكسان است. از اين رو از نبض به عنوان يك معيار كار قلب استفاده مي‌شود. بنابراين اگر نبض كند يا بيش از حد تند بزند نشان‌دهنده اختلال در عملكرد قلب يا وجود يك نوع بيماري است. براي گرفتن نبض، نوك 2 انگشت بزرگ و نشانه را روي محل نبض مصدوم قرار دهيد. رايج‌ترين نبضي كه مورد معاينه قرار مي‌گيرد نبض راديال است. محل لمس اين نبض، روي مچ دست در سمت انگشت شست مصدوم است. البته چنانچه در ناحيه مچ دست نتوانستيد نبض مصدوم را پيدا كنيد، نبض گردني كاروتيد را كه محل لمس آن روي گردن و در فرورفتگي كنار سيب آدم است، بگيريد. حدود نبض طبيعي در حالت استراحت در بالغين در يك دقيقه 100 ـ 60، در كودكان 140 ـ 70 و در نوزادان 180 ـ 100 است.
براي گرفتن نبض بيمار از انگشت شست استفاده نكنيد. نبض انگشت شست مي‌تواند در شمارش نبض بيمار اختلال ايجاد كند.
تعداد تنفس:
تعداد تنفس فرد مصدوم را در يك دقيقه بشماريد. بهترين مكان براي شمارش تنفس، شكم يا قفسه سينه است. هر يك دم و بازدم يك تنفس محسوب مي‌شود. در هر دقيقه يك فرد بالغ بين 20 ـ 12 بار، كودك 30 ـ 15 بار و نوزاد 50 ـ 25 بار نفس مي‌كشد. در مصدوم بالغي كه كمتر از 8 يا بيش از 24 بار در دقيقه نفس مي‌كشد، مشكل تنفسي وجود دارد. صداي خس‌خس و صداي بلند فرياد‌مانند، نشان‌دهنده محدود بودن راه هوايي و صداي غلغل در هنگام تنفس نشان‌دهنده وجود خونابه يا مايعات در مجاري هوايي است.
وضعيت پوست:
رنگ پوست نشان‌دهنده گردش و وضعيت اكسيژن‌رساني خون است. اغلب رنگ افراد با پوست روشن را در ناحيه صورت و افراد با پوست تيره را در ناحيه بستر ناخن مي‌سنجند. پوست در فرد طبيعي صورتي رنگ است. پوست رنگ پريده در جريان شوك، غش، حمله قلبي، خونريزي و ترس، پوست كبود در موارد نارسايي قلبي، انسداد راه هوايي و بعضي از مسموميت‌ها و پوست سرخ به دليل فشار خون بالاست.
معاينه علائم باليني
پس از آن كه مطمئن شديد خطرات جدي مصدوم را تهديد نمي‌كند بايد او را از فرق سر تا نوك پا معاينه كنيد. در جمجمه به دنبال خونريزي، برجستگي يا فرورفتگي باشيد. گوش‌ها و بيني را بررسي كنيد. خروج مايعات، خون يا خونابه از گوش و بيني نشانه ضربات مغزي است. اندازه مردمك‌هاي چشم را در نظر بگيريد. عدم واكنش مردمك به نور مي‌تواند به معناي مرگ، اغما يا آب مرواريد باشد. مردمك تنگ يا سوزني در اثر اعتياد به مواد مخدر، مارگزيدگي و مسموميت‌ها، مردمك گشاد در اثر شوك و مردمك غيرقرينه در اثر سكته يا ضربه مغزي است. در گردن، ستون مهره‌ها، قفسه سينه، شكم، لگن و اندام‌ها به دنبال تغيير شكل، خونريزي، بي‌حسي يا درد باشيد. سر و گردن فردي را كه روي زمين افتاده و قادر به حركت نيست به هيچ عنوان تكان ندهيد و مصدوم را از هرگونه حركت باز داريد.
فاخره بهبهاني
جام جم