دکتر ایرج ملک پور در مجله نوروزی خبرانلاین پاسخگوی پرسش های همگانی درباره تقویم شمسی شد.
صفحة آغازین تقویم‌ها را که باز می‌کنی جمله‌ای نوشته شده است: «بر اساس استخراج دکتر ایرج ملک‌پور». نام او برای همة ما آشناست. اگر چه کمتر در رسانه‌ها دیده شده و می‌شود. سال 86 سال تلخی برای او بود. چرا که در خبرها شنیده شد او را از دانشکده ژئوفیزیک دانشگاه تهران کنار گذاشتند. دکتر ایرج ملک‌پور از استادان برجستة نجوم و استخراج تقویم در ایران بوده و هست. در سال 1379 پس از دو دهه تلاش‌ها و حضور علمی او در مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران هیئت دولت از او خواست تا استخراج تقویم ایران را به‌طور رسمی برعهده بگیرد.

او علاوه بر استخراج تقویم ایران، تقویم مالدیو، سریلانکا، برمه و برونئی را هم به در خواست این کشورها تنظیم می‌کند. همچنین ارتش فرانسه برای تنظیم تقویم اوقات شرعی سربازان مسلمانش از وی کمک گرفته است. یکی از آثار مشهور او «تقویم 5000 ساله هجری شمسی» است که در آن وقایع تاریخ ایران را به هجری شمسی تبدیل کرده است. پرسش‌های مرسوم بسیاری از مردم دربارة تقویم و مشخص کردن ساعت سال تحویل و ایام سال بهانة گفت‌وگوی نوروزی گروه تاریخ خبرانلاین شد.

مبنای تقویم ایران هجری شمسی است ؟ چرا؟

برای بررسی تقویم از دورة مداری اجرام سماوی به عنوان واحد زمان استفاده می‌شود که بیشتر دوره‌های زمانی تعیین شده مربوط به ماه و خورشید است. تقویمی که از محاسبة دورة مداری ماه استخراج می‌شود، تقویم قمری و تقویمی که از محاسبة دورة مداری حرکت ظاهری یک سال خورشید استخراج می‌شود، تقویم شمسی نام دارد. مبدا سال در اکثر تقویم‌های کشورهای مختلف جهان قراردادی است. برخی از تقویم‌ها مثل تقویم ترکی ـ مغولی از هر دو دورة مداری ماه و خورشید استفاده می‌کند که به نام تقویم خورشید ـ قمری موسوم است. همچنین در تقویم ایرانی از هر دو تقویم قمری و شمسی استفاده می‌شود اما تقویم هجری شمسی، تقویم رسمی ایران بوده و تمام مصوبات رسمی کشور بر مبنای تقویم شمسی است.

تاریخچة باستانی تقویم ایران به چه دوره‌ای برمی‌گردد؟

در سال 458 هجری شمسی این قوانین تعیین تقویم به دستور ملک شاه سلجوقی در تقویم «جلالی» تدوین شد اما قبل از آن لحظة تحویل سال به این صورت نبود؛ آغاز بهار و آغاز پاییز بسیار اهمیت داشت و جشن‌ها و مراسم خاصی در میان ایرانیان باستان بر پا می‌شده است.

همچنین قبل از این دوره تقویم ما 365 یا 366 شبانه روزی بوده به طوری که 12 ماه 30 روزی استفاده می‌شده و پنج یا شش شبانه روز اضافی برای پاسداشت جشن‌های نوروزی بوده یعنی از روزهای 24 اسفند ماه عید نوروز شروع می‌شد و اول فروردین مردم به سر کار می‌رفتند و در آن زمان بدون محاسبه لحظة تحویل سال به طور قراردادی از قاعدة کبیسه نظیر آنچه در مورد تقویم میلادی صادق است، استفاده می‌شد.

نحوة محاسبات تقویم ما چگونه است و چقدر دقیق انجام می‌شود؟

همان‌طور که برای محاسبه زمان حرکت یک جسم متحرک نیاز به نقطة مبدأ داریم که بدون آن دورة حرکت دقیقاً به دست نمی‌آید‏‏‏‏‏‏‏‏‏ برای تعیین حرکت خورشید نیز باید از نقطة مبدایی تحت عنوان نقطة اعتدالین استفاده کنیم. نقطة اعتدالین یا دایره البروج به هر یک از دو نقطة تقاطع مسیر ظاهری سالانة خورشید با استوای سماوی (امتداد استوای زمین تا آسمان شب) گفته می‌شود که شامل اعتدال فروردین (بهاری) و اعتدال مهر (پاییزی) است.

در دو نیمکره، فصول برعکس هم هستند مثلاً اعتدال بهاری در نیمکرة شمالی مقارن با اعتدال پاییزی در نیمکرة جنوبی است که بنابراین مبدأ حرکت برای محاسبه زمان حرکت خورشید نقطة اعتدال فروردین نیمکرة شمالی است. از این لحظه محاسبات شروع می‌شود و زمانی که خورشید دوباره به این نقطه برسد (از مبدأ تا مبدأ) یک دور گردش آن تمام و سال جدید آغاز می‌شود.

لحظة تحویل سال و روز اول فروردین را در تقویم‌ها چگونه محاسبه می‌کنند؟

لحظة تحویل سال همان لحظة رسیدن خورشید به مبدأ حرکت آن است که نقطة اعتدال فروردین می‌باشد و طبق محاسبات هرگاه فاصله خورشید از نقطة اعتدالی، برابر با صفر شود،‏ سال تحویل می‌شود. سال بیش از 365 شبانه‌روز است و روز 29 اسفند هر سال فاصلة خورشید از نقطة اعتدال محاسبه می‌شود. برای چند روز بعد هم حساب می‌شود که هر بار برابر صفر شود.همچنین اگر لحظة تحویل سال بعد از لحظه ظهر (حدود 12 و 7 دقیقه) باشد فردای آن، روز اول فروردین است. به دلیل نوع محاسبه و استفاده از لحظة تحویل سال در تقویم هجری شمسی، این تقویم در میان 40 تقویم موجود در جهان به عنوان دقیق‌ترین تقویم مطرح است.

/