مقدمه
يکي از موضوعاتي که در دهه ي حاضر در حوزه علوم اجتماعي مطرح شده است، سرمايه اجتماعي است شايد بتوان گفت که، پيشتر از طرح اين مطلب، اغلب محققان و دانشمندان، صرفا سرمايه اقتصادي و به طور کلي سرمايه ي فيزيکي را در توسعه ي جوامع لحاظ مي کردند ولي پس از يک دوره تلاش دانشمنداني چون کلمن و بورديو -دهه ي90- اين مفهوم -سرمايه اجتماعي– توانست با گسترش نظري و تجربي جايگاه تعريف شده اي در ميان نظريه هاي جامعه شناسي به خود اختصاص دهد.
امروزه نقش سرمايه اجتماعي در توسعه جوامع مورد توجه بسياري از محققان قرار گرفته است و نقش آن در توسعه و بخصوص بعد اقتصادي توسعه قابل انکار نیست.
نوعي ديدگاه عوامانه در ميان برخي از دست اندرکاران توسعه مشاهده مي شود که معتقد است مشکل توسعه در ايران نبود يا کمبود سرمايه فيزيکي – اقتصادي – است و موانع ديگر بسيار کم اهميت هستند. يعني همان ديدگاه تک بعدي توسعه و تقليل توسعه به توسعه اقتصادي و مانند اينها.
پيشينه‏ي مطالعات سرمايه اجتماعي عمدتاً به دهه 1990 بر مي‏گردد. سرمايه اجتماعي در دو دهه ي گذشته بعنوان يكي از شاخص‏ترين مفاهيم در علوم اجتماعي پديدار گشته است. «اين مفهوم توانست با گسترش نظري و تجربي جايگاه تعريف شده‏اي در ميان نظريه‏هاي جامعه‏شناسي به خود اختصاص دهد. اين امر مرهون جميز كلمن جامعه‏شناس آمريكايي و تحقيق او در زمينه مشاركت در امور مدرسه در شهر شيكاگو است. پس از آن پير بورديو در فرانسه و مطالعه پائنام در زمينه رابطه سرمايه اجتماعي و نهادهاي دموكراتيك در ايتاليا از عوامل موثر در گسترش اين مفهوم بوده‏اند.»(توسلي، 1384، 69). مطالعات سرمايه اجتماعي در ايران نيز به تبع جهان در طي ده ساله‏ي اخير مطرح شده و رونق گرفته است.

تبیین مفهوم سرمايه اجتماعي
در اينجا تلاش مي‏شود تا به تشريح و شناخت سرمايه اجتماعي دست بیابیم. بدیهی است كه تئوريهاي مرتبط چه در ميان دانشمندان خارجي و يا داخلي بايد مورد بررسي قرار بگيرند.
تئوريهای سرمایه اجتماعی از طرف صاحبنظراني چون؛ پير بورديو، جيمز كلمن، رابرت پاتنام، فرانسيس فوكوياما و ديگران مطرح شده است. پر واضح است كه براي شناخت تئوريها بايد به آثار انديشمندان مربوطه مراجعه کنیم.
اصطلاح سرمايه اجتماعي (social capital) از آغاز دهه 1990 در علوم اجتماعي پديدار شده است. اين اصطلاح از دو مفهوم سرمايه و اجتماعي تشكيل شده است. سرمايه با مفهوم آن در اقتصاد، فرهنگ و ساير حوزه‏هاي علوم انساني قرابت دارد. به اين معنا كه سرمايه در همه ي اين حوزه‏ها اشاره به يك عنصر بسيار ارزشمند، مطلوب و كمياب دارد و مضاف‏اليه‏هاي آن يعني؛ انساني، اقتصادي، اجتماعي، فيزيكي و غيره نشان‏دهنده نوع آن عنصر مطلوب و كمياب- سرمايه- مي‏باشد.
بنابراين هنگامي كه بحث از مفهوم سرمايه اجتماعي مي‏شود منظور از اين تركيب آن است كه اين عنصر سرمايه- كه بسيار كمياب و ارزشمند است- از جنس اجتماعي است. از جنس تحولات اجتماعي- جامعه‏شناختي و روانشناختي- است. در ادامه با اشاره به نظر صاحبنظران مطلب بیشتر واكاوي خواهد شد.

نويسنده: مجدالدین - جلیلی

● منبع: سایت - باشگاه اندیشه - تاريخ شمسی نشر 5/9/1389