جام جم آنلاين: «پروژه‌هاي فاخر» عبارتي است كه مخاطبان سينماي ايران در يك سال گذشته و لابه‌لاي خبرهاي رسانه‌ها بارها با آن مواجه شدند. فيلم‌هايي كه با هزينه‌هاي ميلياردي ساخته‌شدند، موضوع‌هايي مهم و بزرگ را دنبال كردند و قرار بود تا نمايش آنها، هم گروه عظيمي از مخاطبان سينما را به سالن‌ها بكشاند و هم با اكران جهاني، نفعي اقتصادي براي سينمايي كه درآمدهايش محدود به اكران داخلي و چند رايت ويدئويي است، داشته باشند.
فيلم به نمايش درآمده «ملك سليمان» و فيلم «راه آبي ابريشم» كه در بخش مسابقه بيست‌و نهمين جشنواره بين‌المللي فيلم فجر حضور داشت، 2نمونه از پروژه‌هاي اينچنيني است كه از ميان اسامي و نام‌هاي مختلف به نتيجه رسيد و البته نام‌هاي ديگري نيز هستند كه همچنان در نوبت ساخت به سر مي‌برند.
فيلم‌هاي فاخر از كجا آغاز شد؟
قصه توليد فيلم‌هاي فاخر در سينماي ايران تا حدود زيادي ريشه‌اي تلويزيوني دارد. البته در سينماي ايران و زمان رونق ساخت و توليد فيلم‌هاي جنگي، آثار زيادي توليد شدند كه حجم جلوه‌هاي ويژه، صحنه پردازي، تعداد بازيگران و... آنها را از ساير توليدات مشابه متمايز مي‌كرد، اما با نمايش موفق سريال امام علي(ع) در سال 1376، مسوولان تلويزيون متوجه وجود ظرفيت بالايي در متن‌هاي تاريخي ـ مذهبي براي ساخت سريال‌هاي مذهبي شدند. حاصل اين كشف، سفارش ساخت سريال «تنهاترين سردار» بود كه البته در زمان خود چندان موفق نبود، اما به مرور با ساخت سريال‌هايي همچون ولايت عشق، تلويزيون از آزمون و خطاهاي مختلف سربلند بيرون آمد و اين شكل از سريال‌سازي در سيما رونق فراواني گرفت. تيم حاضر در معاونت سيما اوايل دهه 80 با حضور چهره‌هايي همچون محمدرضا جعفري جلوه و مجيدرضا بالا سرمايه‌گذاري فكري فراواني بر ساخت سريال‌هاي اينچنيني انجام دادند.
شب دهم، مختارنامه، يوسف پيامبر، روشن‌تر از خاموشي، مدار صفر درجه، كلاه پهلوي، در چشم باد و... نام‌هايي بود، كه سازندگان آنها موفق شدند آن را از مرحله كاغذ به فيلم برسانند. در آن سال‌ها فيلمنامه‌اي با نام «در سرزمين آينه» توسط حسين ترابي نوشته شده بود كه به مقطع صفويه مي‌پرداخت. قرار بود مجتبي راعي كارگرداني آن را به عهده بگيرد. فيلمنامه‌اي نيز به نام «ناخدا سيراف» در آن سال‌ها نوشته شده كه قرار بود محمد بزرگ‌نيا آن را كارگرداني كند. طرح‌هاي بيشمار ديگري نيز بود كه مراحل مربوط به تحقيق و نگارش آن انجام شده بود و منتظر رسيدن به مرحله فيلمبرداري بودند.
فيلمنامه‌هاي فاخر به سينما مي‌آيند
سال 1384 با حضور محمدرضا جعفري‌جلوه در معاونت سينمايي و مجيد رضا بالا در بنياد سينمايي فارابي، اين فيلمنامه‌ها نيز از سيما به سينما منتقل شد و ساخت فيلم‌هاي فاخر به عنوان يكي از سياست‌ها و برنامه‌هاي محوري معاونت سينمايي در دوره جديد مورد توجه واقع شد. ناخدا سيراف، ام‌البنين، حضرت ابوطالب، زندگي شاه عباس (در سرزمين آينه) و زندگي رضا عباسي، خطاط معروف دوره صفوي آثاري بود كه حتي كانديداهايي براي تهيه كنندگي و كارگرداني آنها انتخاب شد، اما از ميان اين آثار فقط محمد بزرگ نيا توانست با همراهي حسن بشكوفه تهيه كننده، متن ناخدا سيراف را با نام راه آبي ابريشم به پرده سينما برساند.
نكته: فيلم فاخر الزاما فيلمي پرهزينه نيست و چنين آثاري مي‌توانند در ظاهر فيلم‌هايي ساده، اما با مفاهيم عميق باشند
فيلم ملك سليمان به كارگرداني شهريار بحراني و تهيه‌كنندگي مجتبي فراورده نيز قصه ديگري داشت كه زودتر از همه اين آثار وارد مرحله تحقيق و نگارش شد و در نهايت در جشنواره 28 فيلم فجر روي پرده رفت و سال 1389 روانه اكران شد. اين روزها خبر از توليد 2 پروژه سينمايي با موضوع زندگي امام جواد(ع) و امام هادي(ع) نيز به گوش مي‌رسد كه طبق گفته معاون فرهنگي جديد بنياد سينمايي فارابي قرار است فيلمنامه آنها آماده شود. چندي پيش هم خبرهايي درخصوص ساخت فيلم‌هايي درباره زندگي كورش، پادشاه هخامنشي شنيده شد. عزيز الله حميد نژاد، مسعود جعفري‌جوزاني همراه علي معلم و محمد درمنش، 3 فيلمسازي بودند كه در خبرهاي منتشر شده، خود را علاقه‌مند به ساخت فيلم درباره زندگي اين شخصيت تاريخي نشان دادند.
گرفتاري‌هاي ساخت فيلم فاخر
فيلم‌هاي تاريخي كار چندان ساده‌اي نيست. اين قبيل پروژه‌ها هيچ‌گاه زمان‌بندي دقيقي براي ساخته شدن و آماده نمايش شدن ندارند. از ميزان بودجه نهايي و نيز زمان اكران فيلم فقط خدا با خبر است. اگر بخواهند به سراغ جلوه‌هاي ويژه خاص و پيچيده بروند بايد متكي به دانش خارجي باشند. درخصوص 2 فيلم ملك سليمان و راه آبي ابريشم اين اتفاق رخ داده و زماني كه به عنوان بندي پاياني فيلم توجه مي‌كنيم، حجم زيادي از اسامي خارجي مشاهده مي‌شود كه اصالت و ايراني بودن اثر را دچار تشكيك مي‌كند. وقتي هم فيلمي با اين ويژگي‌ها آماده نمايش مي‌شود، ممكن است تمامي سينماها به دليل ضعف امكانات فني امكان نمايش آن را نداشته باشند. مخاطبان سينما نيز معمولا استقبال چنداني از اين فيلم‌ها ندارند. ممكن است فيلم بتواند فروشي بالاتر از فيلم‌هاي ديگر داشته باشد، اما باز هم فروش روي پرده كفاف هزينه‌هاي فيلم را نمي‌دهد.
درخصوص بودجه توليد اين فيلم‌ها، آمار و ارقام مختلفي شنيده مي‌شود. مثلا درباره فيلم ملك سليمان تا حدود 8 ميليارد تومان به عنوان رقم توليد فيلم اعلام شد، اما در نهايت تهيه‌كننده فيلم رقم 5 ميليارد تومان را به عنوان رقم نهايي توليد فيلم اعلام كرد. درخصوص فيلم راه آبي ابريشم هم رقم 7 ميليارد و 100 ميليون تومان به عنوان رقم اصلي شنيده مي‌شود. پرداخت چنين رقم‌هايي به توليد فيلم هميشه با اعتراض بخش عمده‌اي از اهالي سينما مواجه بوده است. حتي در مراسم توديع و معارفه مديران عامل بنياد سينمايي فارابي ـ دكتر مجيد شاه‌حسيني و احمد ميرعلايي ـ اعتراض‌هايي به اختصاص اين بودجه از بنياد سينمايي فارابي به يك توليد سينماي ايران مطرح شد، اما مسوولان سينمايي چه در زمان گذشته و چه حال اعلام كرده‌اند كه بودجه توليد اين فيلم‌ها ارتباطي به بودجه جاري توليد در سينماي ايران ندارد و از محلي مستقل تامين مي‌شود.
پول، همه كار نمي‌كند
با اين حال به نظر مي‌رسد با وجود آماده بودن بودجه ساخت چنين فيلم‌هايي، عوامل متعدد ديگري بايد دست به دست هم بدهند تا ساخت چنين فيلم‌هايي را تسهيل كنند. حتي در اولين جلسه شوراي عالي سينما نيز رئيس‌جمهور بر ضرورت توليد سالانه دست‌كم 10 فيلم فاخر با رويكرد مخاطب جهاني تأكيد كرد. البته مسوولان سينمايي مي‌گويند فيلم فاخر الزاما فيلمي پرهزينه نيست و چنين آثاري مي‌توانند در ظاهر فيلم‌هايي ساده، اما با مفاهيم عميق باشند. اين تعريف از سوي سينماگران چندان با استقبال مواجه نمي‌شود و همچنان تعريف فيلم فاخر، فيلمي است كه با ابعادي نزديك به فيلم‌هاي هاليوودي ساخته مي‌شود.
معصومه حداد / جام‌جم