فتوی به معنی بیان حكم است راغب در مفردات می‌گوید فتوی جوابی است از احكامی كه محل اشكال است. ولی در قرآن در مطلق بیان حكم و جواب است در مقابل سؤال خواه از احكام باشد و خواه از غیر آنها.
شبكه اجتهاد؛ حجت الاسلام محمدحسین معزی - دانش آموخته ادیان ابراهیمی از دانشگاه ادیان و مذاهب
فتوا در اصطلاح فقه به معنی ابراز و بیان حكم شرعی از جانب فقیه است. پس از حضرات معصومین(ع) فقها و عالمان دین در مقام استنباط و بیان حكم شرع از منابع اصیل دین می‌باشند. این جایگاه مقدس، منحوص از سوی حضرات معصومین‌(ع) است. البته بیان فتوا و حكم شرعی در زمان معاصر معصومین (ع) نیز مرسوم بوده است. شاگردان و تعلیم‌یافتگان این مكتب در مقام بیان حكم شرعی و احكام قضاوت در بین مردم عمل می‌كردند.
اهمیت پیگیری پاسخ‌های اساسی دین از سوی مسلمین همواره به جهت تطبیق زندگی روزمره خویش با تعالیم دینی است. عالمان دین به عنوان مراجع پاسخگوی این سؤالات شناخته می‌شوند. در این میان و در طول تاریخ اسلام به بسیاری از پرسش‌ها و پاسخ‌های دینی برمی‌خوریم كه مربوط به زندگی روزمره مسلمین بوده است ولی گهگاه به فتاوی بزرگی می‌رسیم كه مسیر زندگی جامعه مسلمین را دستخوش تغییر و دگرگونی قرار داده‌اند. با نگاه به جایگاه ناحق بسیاری از عالمان به ظاهر عالم دینی به ثمرات خطرناك این فتاوی برمی‌خوریم و در مورد بسیاری هم به جهت سلامت صاحبان فتوا جهت‌گیری‌های درست را از جامعه اسلامی شاهد بوده و هستیم. این مختصر نوشتار در بیان تمامی این شواهد تاریخی و معاصر نیست بلكه با نگاهی گذرا به فتاوی تاریخی كه به جهت اهمیت آنها در زمان و مكان خویش جامعه اسلامی را مورد تأثیر فراوان قرار داده‌اند به جایگاه خطیر آنها خواهد پرداخت.

الف: فتوای میرزای شیرازی
در تاریخ 12 شعبان 1306 هجری مطابق با 1889 میلادی ناصرالدین‌شاه چهارمین پادشاه سلسله قاجاریه در پی سفر سوم خویش به اروپا به علت ولخرجی‌های فراوان و كسری بودجه تصمیم می‌گیرد امتیازی در زمینه كشت، توزیع و فروش توتون و تنباكو به یك نفر انگلیسی به نام (ماژور تالبوت) واگذار نماید. درباریان از جمله امین سلطان نظر موافق شاه را به دادن انحصار دخانیات در مقابل 25 هزار لیره جلب می‌كند. سید جمال‌الدین اسدآبادی با ارسال نامه‌ای به میرزای‌شیرازی فقیه نامور و مرجع اعلی شیعیان از او برای ریشه‌كن كردن این واقعه ننگین یاری می‌طلبد. میرزای شیرازی ابتدا در تاریخ 19 ذی‌الحجه 1308، 17 ماه پس از امضای قرارداد تلگرافی را به نزد شاه می‌فرستد و مخالفت خود را بیان می‌دارد. شاه بی‌اعتنایی می‌كند. میرزای شیرازی فتوا می‌دهد: (بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم، الیوم‌ استعمال توتون و تنباكو تابی نحو كان در حكم محاربه با امام‌زمان(عج) است.)
پس از حكم میرزای‌شیرازی قلیان‌ها شكسته می‌شود و مردم از كشیدن توتون و تنباكو دست می‌كشند و تمام مغازه‌های فروش توتون و تنباكو را می‌بندند و با شركت دژری) نیز معامله نمی‌كنند. این جریان ادامه پیدا می‌كند تا اینكه در تاریخ 23 جمادی‌الاولی 1309 اعلامیه در كوچه‌وبازار زده می‌شود كه (برحسب حكم جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقای میرزای شیرازی اگر تا 48 ساعت دیگر امتیاز دخانیات لغو نشود. یوم دوشنبه آتیه جهاد است، مردم مهیا شوید) ناصرالدین‌شاه حكم را لغو می‌كند و اعلامیه‌ای دائر بر لغو امتیاز تنباكو منتشر می‌شود. سرانجام میرزای‌شیرازی در روز سه‌شنبه 25 جمادی‌الثانی اعلامیه‌ای منتشر می‌كند و می‌گوید (حكم تحریم تنباكو لغو شد)
این فتوای كوتاه كه بر كاغذ‌پاره‌ای بدون هیچ تشریفاتی نوشته شد نهضت مقاومت مذهبی مردم ایران در برابر استعمار انگلستان را به پیروزی رساند و عظمت و بزرگی مقام والای عالم بزرگ شیعی در بیان حكمی خدایی را نشان داد.

ب: فتوای شیخ محمود شلتوت شیخ‌الازهر:
در زمان زعامت مرجع بزرگ جهان تشیع حضرت آیت‌الله‌العظمی بروجردی و دغدغه بزرگ این مرجع به جهت نزدیكی و تقریب بین مذاهب اسلامی و دوری از تفرقه و جنجال مذهبی، این بزرگ مرد نمایندگانی را به الازهر و ملاقات با رئیس آن دانشگاه كه صاحب فتوی در امور دینی بود، اعزام نمود و نمایندگان ایشان با تبیین دقیق فقه جعفری و مذهب تشیع در جلسات و ملاقات متعدد و مباحث فراوان ثمره‌ای بزرگ را در این مسیر كه وحدت جهان اسلام را در افق داشت به همراه آوردند.
شیخ‌الازهر آن زمان یعنی شیخ محمود شلتوت پس از این ملاقات‌ها فتوای تاریخی خویش را در به رسمیت شناختن مذهب جعفریه اثنی‌عشریه اعلام می دارد و جواز معامله معاشرت مسلمین را كه به جهت دسیسه‌های استعماری با شیعیان در نقاش بودند را بیان می‌كند. او می‌نویسد: (ان مذهب الجعفریه المعروف بمذهب الشیعه الامامیه الاثنی‌عشریه، مذهب یجوز التعبد به شرعاً كسائر مذاهب اهل سنته).
شیخ محمود شلتوت با ارسال نامه‌ای به آیت‌الله بروجردی خوشوقتی خویش را از این فتوا و ارتباط بین حوزه علمیه قم و مرجعیت شیعه با جامع‌الازهر را بیان می‌دارد.
بعدها هم رؤسای بعدی این دانشگاه و صاحبان فتوا در تأیید فتوای شیخ محمود شلتوت، مهر می‌نهند. عالمانی همچون، دكتر محمد فهام، استاد عفیف عبدالفتاح‌طباوه، شیخ جادالحق، شیخ عبدالحلیم محمود كه پس از شیخ محمود شلتوت شیوخ‌الازهر بودند. همچنین محمد الغزالی رهبر اخوان المسلمین مصر، شیخ عبدالوهاب عبداللطیف استاد جامع‌الازهر، شیخ باقوری وزیر سابق اوقاف مصر، شیخ محمد متولی شعراوی وزیر اوقاف و امور الازهر، دكتر نصر فرید و اصل مفتی مصر، از شخصیت‌های بزرگ جهان اسلام بر فتوای تاریخی شیخ محمود شلتوت كه به نزدیكی و همراهی مسلمین و در برابر توطئه تفرقه دینی بیان شده بود، مهر تأیید زدند.

ج: فتوای وجوب قتل سلمان رشدی:
در طول تاریخ حضور پررنگ دست‌های استعماری در جهت تفرقه و توهین و شكاف بین جامعه دینی مسلمین مشهود بوده است. از جمله نویسنده مسلمان (سلمان رشدی) كه پرورش‌یافته انگلستان و مورد حمایت ایشان بود با نگارش كتاب (آیات شیطانی) توهین و افتراهای بزرگی را به ساحت مقدس پیامبر عظیم‌الشأن‌ نسبت می‌دهد این كتاب با حمایت مالی غربی‌ها در تیراژ میلیونی در سراسر دنیا منتشر گردید و خشم و غضب مسلمین را در توهین به پیامبر اسلام به همراه داشت. تمامی كشورهای اسلامی صحنه نمایش غرا و غرور دینی مسلمین شد اما حكومت‌های كشورهای اسلامی سر در لاك سكوت فرو برده بودند و فقط ایران به رهبری امام‌خمینی‌(ره) دست به اعتراضی در خور زد. امام‌خمینی در مقام مرجعیت شیعه و رهبری جامعه اسلامی و با اتكا به قدرت فتوای خویش و اتكال به پروردگار فتوای تاریخی خویش در زمینه وجوب قتل سلمان رشدی را اعلام كردند متن این فتوا اینچنین است:
«بسم‌الله الرحمن الرحیم
انالله و انا الیه راجعون
به اطلاع ملت غیور سراسر جهان می‌رسانم مؤلف كتاب آیات شیطانی كه علیه اسلام و پیامبر و قرآن تنظیم و چاپ و نشر شده است، همچنین ناشرین مطلع از محتوای آن محكوم به اعدام می‌باشند. از مسلمانان غیور می‌خواهیم تا در هر نقطه كه آنان را یافتند، سریعاً آنها را اعدام نمایند تا دیگر كسی جرأت نكند به مقدسات مسلمین توهین نماید و هركس در این راه كشته شود شهید است انشاء‌الله. ضمناً اگر كسی دسترسی به مؤلف كتاب دارد ولی خود قدرت اعدام او را ندارد. او را به مردم معرفی نماید تا به جزای اعمالش برسد والسلام علیكم. روح‌الله الموسوی الخمینی.»
فتوای تاریخی این بزرگ رهبر اسلام كه با شجاعت، غیرت مقدس مسلمین و جواب به توهین آشكار به مقدسات اسلام را در مسلمانان زنده‌تر كرد، هنوز هم پا بر جاست و این مزدور منحوس در پرتو حمایت‌های امنیتی بی‌نظیر هنوز در سایه ترس از اعدام خویش زنده است.

د: فتوای تحریم اهانت به همسران پیامبر و نمادهای اهل سنت
در جدیدترین اقدام جبهه استعمار و تحریك جوامع دینی اسلامی به جنگ فرقه‌ای فردی در لباس روحانی شیعی در محیط پهناور رسانه‌ای اینترنت در اقدامی سخیف و هدایت شده از سوی دست‌های آشكار و نهان در دامنه تفرقه دینی سخنانی را در توهین به عایشه همسر پیامبر اسلام كه مقامش در نزد اهل سنت مورد احترام است، بیان می‌دارد. این سخنان موجب تحریك اهل سنت در برابر شیعیان خصوصاًً در كشورهای عربی گردید.
كشور كویت تابعیت این فرد را سلب نمود، در سوی دیگر تندروهای افراطی برای كشتن این فرد جایزه تعیین كردند. جالب اینكه فردی كه در لباس روحانی شیعی به تفرقه میان جهان اسلام كمك می‌كند، اساساً روحانی نبوده و سالیانی است كه پس از فرار از كویت و به واسطه پناهندگی به انگلستان در آن كشور بدون تحصیل در حوزه علمی شیعی، لباس روحانیت به تن كرده و برفراز منبرهای متعدد به توهین و تفرقه بین جامعه اسلامی تلاش می‌كند. در این روزگار كه همه جهان استعماری در مقابل اسلام صف‌آرایی كرده‌اند و هدفشان از بین بردن اسلام است، تحركات فرقه‌ای و قدم‌های شوم در جهت به آشوب كشاندن جوامع اسلامی قطعاً حرفه استعماری است.
در این میان نقش بزرگ رهبری جهان اسلام در آرام كردن و روشن كردن افكار مسلمین جلوه می‌كند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی و ولی امر مسلمین جهان در قامت مرجعیت شیعه و به جهت تنویر افكار مسلمین با فتوای ماندگار و تاریخی در برابر این تحركات سد عظیم وحدت جهان اسلام را دوباره برافراشتند و در جواب سؤال علمای شیعه عربستان كه حكم توهین به عایشه همسر پیامبر را پرسیده بودند، چنین فتوا می‌دهد:
(اهانت به نمادهای برادران اهل سنت از جمله اتهام‌زنی به همسر پیامبر اسلام (عایشه) حرام است. این موضوع شامل زنان همه پیامبران و به ویژه سیدالانبیاء پیامبر اعظم حضرت محمد(ص) می‌شود.)
این فتوا با استقبال گسترده جهان اسلام از جمله جامع‌الازهر، دانشگاه‌های كشورهای عربی، شخصیت‌های برجسته اسلامی در اقصی نقاط عالم روبه‌رو گردید و به ایجاد آشوب فرقه‌ای در جوامع اسلامی پایان داد. مراجع بزرگ دیگر شیعه همچون آیت‌الله مكارم شیرازی، آیت‌الله سیدصادق روحانی و اندیشمندان حوزه‌های علمی شیعی نیز در حمایت از این فتوا گام برداشتند.
در روزگاری كه قرآن‌سوزی می‌شود، به كاریكاتوریست موهن به پیامبر اسلام(ص) از سوی دولت‌های اروپایی جایزه داده می‌شود و كشورهای اسلامی همچون فلسطین، لبنان، عراق، افغانستان و پاكستان مورد هجمه و اشغال قدرت‌های جهانی است، آیا نقشه‌ای از این حركت سخیف و مغرضانه این روحانی‌نمای شیعی، علنی‌تر پیدا می‌شود؟
در جهانی كه عالمان سفیه سلفی و تكفیری حكم به قتل شیعیان و تفرقه رسمی در كشورهای اسلامی می‌دهند، افرادی همچون این فرد مزدور در یك صف با عالمان تكفیری قرار دارند.
فتاوی تاریخی علمای اسلام هرگاه كه جامعه اسلامی دچار نقص و گرفتاری و آشوب می‌شود راهگشای جامعه اسلامی است. صدور فتوا از سوی عالمان دین كه در جایگاه اجتهاد به شایستگی قرار دارند، همواره روشنگر راه زندگی مسلمانان در پرتو تعالیم اصیل اسلامی بوده است.

منبع: خبرآنلاین