جام جم آنلاين: از صبح يكشنبه 28 آذر يكي از مهم‌ترين طرح‌هاي اصلاحي و كلان اقتصادي كشور با عنوان طرح هدفمندسازي يارانه‌ها به اجرا درآمد كه در گام نخست رويكرد اصلي‌اش به حامل‌هاي انرژي و سوخت بود و تا به امروز كه بيش از 2 هفته از زمان آغاز اين طرح مي‌گذرد با همكاري مردم و دولت شاهد اجراي مناسب اين طرح با حداقل مشكلات در بخش‌هاي مختلف بوده‌ايم.

از آنجا كه يكي از مهم‌ترين نكاتي كه همواره مورد توجه نظريه‌پردازان، انديشمندان و مديران فرهنگي قرار گرفته، پرهيز از نگاه جزيره‌اي به حوزه فرهنگ است ؛ به طور طبيعي هنگامي كه اقتصاد يك جامعه در سطح كلان دستخوش تغييراتي اساسي مي‌شود حوزه فرهنگ و جريان توليد و آفرينش كالاهاي فرهنگي هم از آن بي‌تاثير نمي‌ماند و ضروري است كه امروز همان‌طور كه در بخش‌هاي ديگر جامعه مديران و مسوولان راهكارها و پيش‌بيني‌هاي لازم را انديشيده‌اند مديران فرهنگي هم چه در بخش دولتي و چه در بخش خصوصي تمهيداتي را در زمينه ثبات و جلوگيري از افزايش كاذب قيمت توليد و فروش كالاهاي فرهنگي در نظر بگيرند.

آنچه كه در اين گزارش به طور خاص مورد توجه قرار گرفته، وضعيت جريان كتاب و نشر پس از هدفمندسازي يارانه‌ها است و مهم‌ترين محور و پرسشي كه به دنبال آن هستيم ميزان تاثيرگذاري اجراي قانون هدفمندشدن يارانه‌ها بر قيمت كتاب است. اما براي ورود به اين موضوع و پاسخ دادن به اين پرسش نياز به داشتن پيشينه‌اي از وضعيت يارانه حوزه كتاب و نشر هستيم.

خداحافظ ! يارانه كاغذ

با روي كار آمدن دولت نهم تغييرات گسترده و عمده‌اي در حوزه كتاب و نشر و يارانه آن به وجود آمد. پيش از آن يارانه كتاب به صورت مشخص و مستقيم در اختيار ناشران قرار مي‌گرفت و اين يارانه را همه با نامي مشهور مي‌شناختند يعني «يارانه كاغذ» كه نه تنها موجب دلگرمي و شادكامي ناشران بود كه بخش عمده‌اي از كسبه، تاجران و بازاريان هم كه اصلا سر و كاري با فرهنگ و كتاب و نشر نداشتند هم از وجود آن مسرور بودند!

تا زماني كه يارانه كاغذ به صورت مستقيم پرداخت مي‌شد ناشران اين توانايي را داشتند كه براساس سليقه و ميل خود قيمت‌ها را افزوده يا كاهش دهند و حتي گاهي مي‌توانستند براحتي با اعلام نادرست شمارگان كتاب‌هايي كه منتشر مي‌كردند و به اصطلاح با يك زد و بند ساده با چاپخانه‌دار و تاجري در بازار، سر دولت را كلاه بگذارند و يارانه بيشتري دريافت كنند و با فروش آن در بازار آزاد سود كلاني در جيب بگذارند. اما با روي كار آمدن دولت نهم تقريبا راه اين سودجويي بسته شد و به عبارتي يارانه كاغذ حدود 3 سال پيش از 28 آذر 89 كه رئيس‌جمهور در صدا و سيما آغاز طرح هدفمند شدن يارانه‌ها را اعلام كرد.

حركت به سمت مصرف‌كننده واقعي

در همين رابطه حميد قبادي، مشاور معاونت امور فرهنگي وزارت ارشاد مهم‌ترين رويكرد اين طرح را چرخش از توليدكننده به سمت مصرف كننده واقعي معرفي مي‌كند. به گفته او يارانه حذف‌شده كاغذ، به طور مستقيم در اختيار مخاطبان كتاب قرار گرفته است كه مهم‌ترين نمود آن هم توزيع «بن الكترونيكي كتاب» است و همچنين شورايي كه با ارزشيابي آثار و كتاب‌هاي ارزشمند شمارگاني از آن را از ناشران خريداري مي‌كند.

البته قبادي برپايي نمايشگاه‌هاي كتاب استاني و توزيع ميزان قابل توجهي يارانه ميان هموطنان در سراسر كشور را از ديگر موارد نتايج هدفمندشدن يارانه كاغذ مي‌داند.

قيمت كتاب افزايش نمي‌يابد

اما اين پرسش را كه آيا قيمت كتاب در سال پيش‌رو و پس از هدفمندي كلي يارانه‌ها دستخوش تغيير مي‌شود يا خير معاون امور فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي يعني بهمن دري پاسخي قاطع مي‌دهد.

او با اشاره به مواردي كه در بالا قبادي بيان كرده است يعني حذف يارانه‌هاي كاغذ از سال 86 و پيشگامي اين حوزه در هدفمند شدن يارانه تاكيد مي‌كند: قطعا شاهد افزايش قيمت كتاب‌ها نخواهيم بود.

بهمن دري: 200ميليارد ريال بودجه براي خ‍ريد كتاب اختصاص يافته است و همچنين در شيوه خريد و حمايت از آثار و كتاب‌هاي ناشران تغييراتي بوجود آمده است كه مي‌تواند اقدام حمايتي مناسبي براي كاهش قيمت كتاب‌ها باشد
بهمن دري حتي احتمال مي‌دهد كه قيمت كتاب در مقايسه با گذشته كاهش پيدا كند و مي‌گويد: با برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته همان‌گونه كه احتمال افزايش قيمت برخي كالاها را خواهيم داشت موج كاهش قيمت‌ها را هم در برخي اقلام شاهد خواهيم بود و در نهايت پ‍يش‌بيني مي‌شود كه بزودي به يك دوره ثبات ايده‌آل برسيم و اين طرح ملي با موفقيت كامل روبه‌رو شود.

او تاكيد مي‌كند كه صنعت چاپ و نشر كشور آمادگي لازم را براي سربلند بيرون آمدن از اين آزمون دارد و قطعا با ابزارهاي كنترل بازار مي‌توانيم جلوي افزايش قيمت احتمالي را گرفته و حتي شاهد كاهش آنها باشيم.

نياز به كنترل و حمايت دقيق

البته اتحاديه ناشران و كتابفروشان نگراني‌هايي را در اين زمينه دارند و بسياري از ناشران و اهل قلم معتقدند كه مديران فرهنگي دولت بايد به مانند ديگر بخش‌ها براي جلوگيري از زيان يا تغيير گسترده در بازار كتاب و نشر تمهيداتي خاص بينديشند. به عنوان مثال محسن پرويز كه خود تكيه زدن برصندلي معاونت امور فرهنگي وزارت ارشاد و سياستگذاري كلان در اين زمينه را تجربه كرده معتقد است همان‌طور كه هدفمندي يارانه‌ها در سايرحوزه‌ها تأثيرگذار است و مي‌تواند باعث افزايش در نرخ خدمات شود؛ در حوزه خدمات چاپ نيز اين اثرگذاري اتفاق مي‌افتد و طبيعي است كه مانند ساير حوزه‌ها يك افزايش قيمت را در خدمات حوزه مرتبط با نشر ببينيم. رئيس هيات موسس انجمن قلم ايران ادامه مي‌دهد: اگر كنترل درستي صورت گيرد، همان‌گونه كه در ساير حوزه‌ها دولت در اين روزها نقش بسيار خوبي را ايفا كرده و مانع از افزايش قيمت‌هاي كاذب شده است، اگر در حوزه كتاب هم اين اتفاق بيفتد، شايد 10 تا 15 درصد افزايش قيمت در خدمات اتفاق افتد كه نقش آن در قيمت پشت جلد كتاب نبايد بيش از 4 تا 5 درصد باشد.

نكته‌اي كه يكي از فعالان حوزه نشر يعني مدير انتشارات «سروش هدايت» هم بر آن تاكيد مي‌كند. سيدحسين معصومي مي‌گويد: اگر حمايت‌هايي كه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قول آن را داده است عملي شود، مشكل خاصي در حوزه كتاب و نشر پس از اجراي طرح هدفمندسازي يارانه‌ها نخواهيم داشت.

200 ميليارد براي خريد كتاب

اما اين نقش كنترلي و حمايتي كه پرويز و برخي ناشران به آن اشاره مي‌كنند را بهمن دري در هفته گذشته به 2 صورت تبيين مي‌كند. او هفته گذشته ابتدا در خبري اعلام كرد كه 200ميليارد ريال بودجه براي خ‍ريد كتاب اختصاص يافته است و همچنين در ادامه از تغييراتي در شيوه خريد و حمايت از آثار و كتاب‌هاي ناشران خبر داد كه مي‌تواند اقدام حمايتي مناسبي براي كاهش قيمت كتاب‌ها نيز باشد.

اما او خبر خوش ديگري را هم براي ناشران داشت و گفت كه با توافقات صورت گرفته بين بانك عامل و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي تسهيلات بانكي در قالب وام از ماه جاري به ناشران كشور پرداخت مي‌شود.

به گفته دري در مرحله اول بيش از 140 ناشر به بانك عامل جهت دريافت وام معرفي شده‌اند كه بيش از نيمي از آنها ناشران شهرستاني هستند.

البته مديران فرهنگي دولت در وزارت ارشاد تنها مديراني نبودند كه موضوع هدفمند شدن يارانه‌ها و قيمت كتاب را در هفته گذشته مورد توجه قرار دادند بلكه رئيس سازمان اسناد و كتابخانه ملي هم اين طرح را براي جريان كتاب و نشر مثبت ارزيابي كرد. علي‌اكبر اشعري هم در جمع خبرنگاران اعلام كرد كه اجراي طرح هدفمندسازي يارانه‌ها نه تنها سبب كاهش شمارگان كتاب نمي‌شود بلكه با خريد انبوه كتاب از طريق وزارت ارشاد و تجهيز كتابخانه‌هاي عمومي هم همراه خواهد بود و در عمل اجراي اين طرح نتايج خوبي را در بر خواهد داشت.

اگرچه هنوز براي قضاوت شايد كمي زود باشد اما به نظر مي‌رسد مديران فرهنگي مشغول در حوزه كتاب و نشر نه‌تنها در آغاز طرح هدفمندي يارانه‌ها پيشگام بوده‌اند بلكه با آغاز فراگير آن هم تمهيداتي جدي براي جلوگيري از افزايش قيمت‌ها و رشد كاذب آن انديشيده‌اند.

سينا علي‌محمدي ‌/‌ گروه فرهنگ و هنر