جام جم آنلاين: سوگواري عزاداران حسيني در محرم، هنري‌ترين مراسم مذهبي جهان است كه در آن از نمايش، ادبيات، موسيقي، نقاشي، فن خطابه و... بهره گرفته مي‌شود.
از زمان حكومت شيعي خاندان آل بويه كه براي‌نخستين‌بار گروه‌هاي عزاداران در كوچه‌ها و ميدان‌ها به راه افتاده و به سوگواري پرداختند تا دوره قاجار كه تعزيه به اوج خود رسيد، نقش هنر در برپايي مراسم عاشورا همواره پررنگ‌تر شده است.
روضه‌خواني كه وامدار ادبيات است، پرده‌خواني كه بر 2پايه روايتگري و نقاشي قرار دارد، نوحه خواني كه با آواي موسيقايي به گوش مخاطب مي‌رسد و تعزيه كه به‌راستي اپراي ملي ايران است، همه و همه نشان‌دهنده آميختگي آيين عزاداري محرم با انواع هنرهاست.
آواهاي عاشورايي
اين روزها و شب‌ها علاوه بر تكيه‌ها، حسينيه‌ها و مساجد، مراكز فرهنگي و هنري كشور نيز ميزبان سوگواران حسيني هستند. در تهران نيز اگر به تالار وحدت، برج آزادي، فرهنگسراي نياوران، تئاتر شهر و فرهنگسراهاي سطح شهر سر بزنيد، شاهد اجراي تعزيه و ديگر آيين‌هاي ويژه اين ايام خواهيد بود.
در اين ميان، بنياد رودكي عهده‌دار برگزاري بخش عمده‌اي از مراسم و آيين‌هاي هنري ويژه ماه محرم شده است كه مهم‌ترين آن هرشب در تالار وحدت برپا مي‌شود. خيمه‌ها و نجواها عنوان مجموعه‌اي هنري است كه با كارگرداني رامين حيدري فاروقي و حضور 200 هنرمند شهرستاني به‌مدت 10 شب در اين مكان اجرا مي‌شود.
فاروقي كه استقبال پرشور مردم از اين مجموعه برنامه او را غافلگير كرده است، در گفت‌وگويي مي‌گويد: با توجه به كارهاي مستندي كه از فرهنگ عامه در گوشه و كنار كشور تهيه كردم، هميشه دوست داشتم تا براي پالايش و عرضه داشته‌هاي هنري اين مردم كاري انجام دهم كه اين مجموعه را در همان راستا بايد ارزيابي كرد.
نقطه تاكيد برنامه خيمه‌ها و نجواها بر آواهاي مذهبي چون چاووشي‌خواني، اشتلم‌خواني، نوحه‌خواني و امام‌خواني است و جنبه‌هاي نمايشي در اولويت دوم آن قرار مي‌گيرند. مهم‌ترين ويژگي اين مجموعه برنامه آن است كه هر علاقه‌مند يا پژوهشگري در 10 شب بي‌آن كه رنج سفر را برخود هموار سازد، مي‌تواند با ده‌ها سنت و آيين عاشورايي و صدها هنرمند شهرستاني آشنا شود.
شبيه‌خوانان پاي برج آزادي
ديگر مجموعه برنامه هنري ويژه دهه اول محرم، اجراي تعزيه و مجالس شبيه‌خواني در پاي برج آزادي است كه هرشب بعد از نماز مغرب و عشاء برگزار مي‌شود. عظيم موسوي كه مدير هنري اين برنامه است و بتازگي تعزيه به همت او در فهرست ميراث معنوي يونسكو ثبت شده، در اين باره مي‌گويد: تعزيه بدون تماشاگر بي‌معني است، براي همين ما اين مجالس را در محلي برگزار مي‌كنيم تا هركس مي‌خواهد به تماشاي آن بنشيند.
او با اشاره به اين كه تعزيه هنري به تمامي ايراني است، بر لزوم حمايت بيشتر مسوولان از آن تاكيد مي‌كند و ادامه مي‌دهد: نبايد بگذاريم تعزيه مثل نوحه‌خواني با فرهنگ بيگانه و غيراصيل آغشته شود و رنگ و بوي اينجايي‌اش را از دست بدهد.
شبي كه پاي برج آزادي مي‌رويم تا از نزديك شاهد هنرنمايي گروه‌هاي تعزيه شويم، جمعيت انبوهي را نظاره‌گر هنرنمايي آنان مي‌بينيم كه سرمايه‌اي گرانبها به شمار مي‌آيند و بايد قدرشان را دانست. تعزيه تنها هنري است كه در آن تماشاگر جزيي از اجرا مي‌شود و با احساساتش به نمايش جان مي‌دهد.
فرهنگسراي نياوران نيز اين ايام ميزبان گروه‌هاي تعزيه است كه علاقه‌مندان مي‌توانند براي تماشاي مجالس شبيه‌خواني به آن مراجعه كنند.
مقتل نوشته مشترك محمودرضا رحيمي و فرهاد نقدعلي و با كارگرداني محمودرضا رحيمي، ديگر نمايش عاشورايي است كه اين روزها در تالار اصلي تئاتر شهر روي صحنه است. اين اثر و نمايش خورشيد كاروان كه براي بيستمين سال پياپي در ايوان شمس در حال اجراست و اپراي عاشورا، نشان مي‌دهند كه اين تنها هنرمندان و هنرهاي سنتي نيستند كه به سوگ واقعه عاشورا مي‌نشينند و قالب‌هاي نو نيز مي‌توانند به‌خوبي روايتگر اين حماسه باشند.
ارگ آزادي و فرهنگسراهاي سطح شهر تهران نيز با برپايي نمايشگاه‌هاي هنري ويژه اين ايام سيه‌پوش شده‌اند كه مجموع اين فعاليت‌ها نشان مي‌دهد امسال برنامه ريزي مديران و متوليان هنري براي بزرگداشت محرم و واقعه عاشورا بهتر از گذشته بوده است.
قالب‌هاي نو هنري
وقتي اين مطلب را با حميد شاه‌آبادي، معاون هنري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در ميان گذاشتيم، او پاسخ داد: وظيفه نهادها و مراكز فرهنگي چون بنياد رودكي و مركز آفرينش‌هاي هنري اين است كه به توليد چنين آثاري و حمايت از هنرمندان سنتي بپردازند و آنها را به همان شكل اصيل و درستش به مردم معرفي كنند.
او با اشاره به اين كه توجه به سنت نبايد ما را از قالب‌هاي نو هنري غافل سازد، ادامه مي‌دهد: در آينده بايد بر تعداد و كيفيت آثار هنري نو با موضوع عاشورا بيفزاييم كه با توجه به توان هنري كشور و علاقه هنرمندان، اين هدف دست‌يافتني است.
شاه‌آبادي با تاكيد بر جنبه‌هاي احساسي قوي حماسه عاشورا مي‌گويد: اين حادثه همه آن چيزهايي كه يك هنر را از نظر اجرايي و محتوايي به اوج مي‌رساند، دارد. حال اگر توليد هنري ما متناسب با بزرگي اين واقعه نيست، بايد به برنامه‌ريزي و عملكرد خودمان دوباره نگاهي بيندازيم تا بدانيم كاستي و كم كاري ما كجاست تا آن را رفع كنيم.