جام جم آنلاين: تحقيقات جديد در دنياي درختان، از كشف بزرگي حكايت دارد كه در نوع خود توانسته بار ديگر مرزهاي درك و بضاعت دانش بشري نسبت به شناخت جمعيت سبز سياره و چگونگي كاركردهاي بالقوه و حياتبخش آن جابه‌جا كرده و توانمندي‌هاي افزون‌تري را فراتر از آنچه تاكنون تصور و پيش‌بيني مي‌شده است، رقم بزند.
ماجراي اين كشف بزرگ و نتايج ارزشمندش به يكي از مهم‌ترين كاركردهاي ذاتي و حياتي درختان يعني جذب آلودگي‌ها برمي‌گردد و براساس آن محققان مدعي‌اند ديگر زمان كاشتن درختان بيشتر روي زمين فرارسيده است.
اين اظهارنظر در حالي از سوي محققان مطرح مي‌شود كه پژوهش جديد توانسته پي به اين واقعيت قابل توجه ببرد كه درختان در جذب آلاينده‌ها و به طور مشخص تركيبات آلي فرار بهتر و كارآمدتر از حدي هستند كه تا پيش از اين تصور مي‌شده است.
نتايج پژوهش جديد محققان نشان مي‌دهد برخي آلاينده‌هاي معمول و خطرناك هوا كه امروزه به جزءلاينفك فضاي زندگي شهرهاي كوچك و بزرگ بدل شده‌اند، مي‌تواند با نرخ‌هاي به مراتب بيشتري از آنچه تا امروز از درختان انتظار مي‌رفته توسط آنها جذب شود.
به اعتقاد محققان، اين كشف بزرگ دربردارنده مفاهيم ضمني قابل توجهي براي شبيه‌سازي و تحت مدل درآوردن نحوه تاثيرگذاري پوشش گياهي بر آلاينده‌هاست و افزون بر اين، پتانسيل يافته‌هاي اين كشف تازه مي‌تواند راهگشاي مدل‌سازي مفاهيم ضمني مهم‌تري از جمله نحوه تاثيرگذاري ذرات موجود در جو بر سلامت انسان و گرمايش جهاني نيز به حساب آيد. در اين ميان اما موضوعي كه در وهله اول بيش از همه توجه متخصصان حوزه‌هاي مختلف علوم را به پژوهش اخير محققان و نتايج آن معطوف كرده، حضور دور از انتظار 2حوزه ژنتيك و جوشناسي زير يك سقف واحد است كه ازقضا نتيجه‌بخش هم نشان داده است.
قضيه از اين قرار است كه يافته‌هاي ارزشمند اخير، ماحصل همكاري و تشريك مساعي ثمربخش و البته غيرمعمول متخصصان ژنتيك گياهي و دانشمندان جوي است. از يك‌سو و درحالي‌كه دانشمندان گياه‌شناس، ژن‌هاي مورد استفاده گياهان و همچنين شرايطي كه تحت آن فعال مي‌شوند و به آنها امكان جذب تركيبات آلي فرار (VOCs) بيشتري را مي‌دهد يافته‌اند، دانشمندان جوشناسي نيز بار تجهيزات و ادوات مختلفي در سراسر جهان را به دوش كشيده‌اند تا از اين راه صحت و سقم اين موضوع را كه گياهان براستي جذب‌كننده آلاينده‌ها در دنياي واقعي به‌شمار مي‌روند، معلوم كنند.تلاش جهاني جوشناسان براي مشخص كردن واقعيت چنين قابليتي از گياهان در حالي جامه عمل به خود گرفته كه محققان مركز ملي تحقيقات جوي از دشوار بودن اندازه‌گيري و سنجش چنين موضوعي در زمان و مكان حقيقي عالم خبر مي‌دهند.محققان جوشناسي كه پيشروي اين بررسي عالمگير بوده‌اند، درواقع پژوهشي ميداني را رهبري و هدايت كرده‌اند كه مستلزم جمع‌آوري و آناليز فوري نمونه‌هاي هوا در جنگل‌هاي دوردست آن هم با استفاده از يك دستگاه طيف‌سنج جرمي 100 كيلويي در اندازه يك ماشين لباسشويي بوده است.
محققان طي مقاله‌اي در شماره اخير نشريه ساينس اكسپرس كه به شرح اين اكتشاف پرداخته، خاطرنشان كرده‌اند، هدفشان حضور واقعي در محل‌هايي بوده است كه براي تقليد و شبيه‌سازي يكي از طبيعي‌ترين موارد طبيعت در شمار نمونه‌هاي دست نخورده زمين به حساب آورده مي‌شوند و همين موضوع مهم، آنها را ترغيب كرده كه طي بيشتر از 6 سال در 7 موقعيت مكاني در سراسر جهان حضور يابند.در اين ميان از جمله كشف‌هاي ويژه اين گروه مي‌توان به اين نكته اشاره كرد كه گياهان برگ‌ريز در حدود يك‌سوم بيشتر از آنچه قبلا پيش‌بيني و تصور مي‌شده، به كار فرآيند جذب تركيبات آلي فرار اكسيژنه اشتغال دارند كه فرمي از آلاينده‌هاي واكنش‌دهنده با اكسيژن به شمار مي‌رود. اين تركيبات آلي فرار اكسيژنه از منابعي نظير سوختن بنزين، آتش‌سوزي جنگل‌ها و ديگر زيست‌توده‌ها (بايومس) حاصل مي‌شوند و حتي توسط برخي از انواع درختان نيز به محيط رها مي‌شوند.با توجه به همين كشف قابل توجه محققان معتقدند ديگر بايد پذيرفت كه همسايگان ديرآشناي بشر عملا و بيشتر از حد تصور ما به كار نظافت و پاكسازي محيط زندگي انسان‌ها مشغولند.
به اعتقاد محققان، اين اطلاعات فوق‌العاده سودمند، زماني ارزش واقعي خود را بيشتر نمايان مي‌سازد كه مشاهده مي‌شود در حال حاضر همه ما و بويژه دانشمندان مختلف دنيا در تلاش براي پي بردن و مشخص كردن مسائل و مشكلاتي هستند كه به طور عالمگير در حال روي دادن است و نمونه شاخص آن مساله آلودگي جهاني هواست.در همين خصوص و به اعتقاد محققان، پيشروي اين تحقيقات كه مشغول كار روي برنامه مدل‌هاي سامانه‌هاي زمين هستند، اين پژوهش جديد و يافته‌هاي آن مي‌تواند از سوي مدل‌سازان و طراحان مورد استفاده واقع شود و بي‌شك به نتايج سودمندي در اين زمينه خواهيم رسيد.
تحقيقات جديد و نتايج آن بخصوص در حوزه تركيبات آلي فرار و ذرات آلاينده هوا، توجه ساير محققان را نيز به خود جلب كرده است. در اين ميان، محققان دانشگاه ديويس كاليفرنيا كه نتايج اين پژوهش را رصد كرده‌اند، آن را از اين جهت بسيار جالب توجه دانسته‌اند كه مي‌تواند به درك و شناخت بهتر و بيشتر سرچشمه‌ها و رسوب‌گاه‌هاي آلاينده‌هاي نوع VOCكمك كند. از جمله موارد آلاينده‌اي كه طرف توجه مخصوص محققان قرار دارد، ذراتي هستند كه از آنها با عنوان ائروسل‌هاي آلي ثانويه (SOAs) ياد مي‌شود و توسط تركيبات آلي فرار اكسيژنه شده ايجاد مي‌شوند. ائروسل‌ها يا هواويزها به تركيبات كلوئيدي ذرات بسيار ريز مايع يا جامد در گاز اطلاق مي‌شود و نوع آلي ثانويه آنها از آن جهت حائز اهميت است كه مي‌توانند به عنوان مثال در فرم بذرهايي براي ريز قطرات ابرها خدمت كنند و از اين راه قابليت حفظ گرماي جو را تحت تاثير خود قرار مي‌دهند. البته اين دسته از تركيبات به عنوان سبب‌ساز عمده و اصلي بروز بيماري‌ها و مرگ‌ومير در مناطق شهري نيز شناخته مي‌شوند.
با اين اوصاف، محققان معتقدند ارزش اين كشف تازه و قابليت‌هاي افزون‌تري كه درختان در جذب اين‌گونه آلاينده‌ها و تميز كردن هواي محيط زندگي امروز مردم شهرهاي بزرگ جهان نشان مي‌دهند، زماني بيشتر جلوه مي‌كند كه بدانيم هواويزهاي آلي ثانويه (SOAs) به مراتب مرگ‌آفرين‌تر از حوادث تصادفات رانندگي به شمار مي‌روند. درواقع اكنون و با شناخت ژن‌هاي گياهي كه در به چنگ آوردن و ربودن آلاينده‌هايي از جمله تركيبات آلي فرار نقش دارند، اين موضوع مهم مي‌تواند در حكم كاربرد آينده‌اي براي درختان در كمك كردن به پاكيزه كردن محيط شهرها تلقي شود.محققان با توجه به ابعاد تازه كشف شده توانمندي درختان در جذب آلاينده‌ها بر اين باورند كه مي‌توان انتظار روزي را كشيد كه خطوط بزرگراهي از گياهان واجد اين ژن‌هاي جاذب تركيبات آلي فرار ـ يا ساير منابع آلودگي‌ـ به كار جذب كردن تركيبات زيانبار و خارج كردن‌شان از هوا بپردازند.
منابع: Discovery / Science Express/ Planet Green
مهريار ميرنيا / گروه دانش