در سال‌هاي
دهه 60 كه اولين موارد بيماري ايدز گزارش شد، برخوردها درخصوص اين بيماري
بسيار منفي بود. در آن زمان شخص مبتلا به ايدز به چشم يك مجرم كه مجازات
مرگ در انتظار اوست، نگريسته مي‌شد. اثرات اين تفكر تا حدي باقي است به
طوري كه پس از گذشت حدود 25 سال هنوز هم مبتلايان جرات نمي‌كنند بيماري خود
را عنوان كنند. واكنش‌ها در آن زمان به قدري شديد بود كه حتي وزير بهداشت
آن زمان، وقتي در جلسه هيات دولت موضوع را مطرح كرد با واكنش منفي مواجه
شد.
در آن زمان به دليل آن كه در جامعه كلمه‌اي درباره
اين بيماري، روش‌هاي ابتلا و مقابله با آن گفته نشده بود، مسافراني كه به
خارج از كشور سفر و زندانياني كه دوره محكوميت خود را سپري مي‌كردند، در
روابط پرخطر خود و استفاده از سرنگ‌هاي دست‌ساز و مشترك افراط مي‌كردند و
به ويروس ايدز مبتلا مي‌شدند.
اما امروزه نگاه‌ها عوض
شده است. امروز ايدز يك «بيماري» است، «جرم» نيست و با بيماران مانند يك
«بيمار» و نه يك «مجرم» رفتار ميشود.
ايدز در ايران
اولين مورد ابتلا به
ايدز در ايران در سال 1366 در يك كودك مبتلا به هموفيلي كه از طريق خون
آلوده به ايدز مبتلا شده بود مشاهده شد. تا سال 1368، 86 مورد مبتلا به
عفونت اچ‌آي‌وي و ايدز در كشور شناخته شده بود. در سال 1375 اين رقم به 594
نفر رسيد. در سال 1378 اين ميزان به 2176 نفر رسيد. در سال 1381، به طور
رسمي 5332 نفر مبتلا اعلام شد در سال 83، اين رقم به 7 هزار و 108 مورد
رسيد. اول فروردين سال 1385 تعداد 13040 نفر بيمار مبتلا به ايدز ثبت شدند.
يك سال و نيم بعد يعني در مهر 86 نيز آمار 16 هزار و 90 نفر براي اين
بيماري اعلام شد. اين آمار در مهرماه سال 1387 به 18 هزار و 320 نفر رسيد و
در مهر 88 در مجموع 20 هزار و 130 نفر مبتلا به ايدز و افرادي كه ويروس
اين بيماري وارد بدنشان شده است، در كشور شناسايي شده‌اند.
براساس آمار مهر ماه سال
جاري مجموعا 21 هزار و 890 فرد مبتلا به عفونت اچ‌آي‌وي و ايدز در كشور
شناسايي شده‌اند كه 2/92 درصد آنها را مردان و 8/7 درصد را زنان تشكيل
مي‌دهند. تاكنون 2 هزار و 603 مبتلا به ايدز شناسايي شده و 3 هزار و 927
نفر از مبتلايان فوت كرده‌اند.
براساس اين گزارش،
7/46 درصد از مبتلايان به عفونت اچ‌آي‌وي در زمان ابتلا، در گروه سني
34ـ25 سال قرار داشته‌اند كه بالاترين نسبت در بين گروه‌هاي سني را به خود
اختصاص مي‌دهند.
علل ابتلا به عفونت
اچ‌آي‌وي در بين كل مواردي كه از سال 1365 تاكنون در كشور به ثبت رسيده‌اند
به ترتيب، تزريق با وسايل مشترك در مصرف‌كنندگان مواد (9/69 درصد)،
رابطه جنسي (3/9 درصد)، دريافت خون و فرآورده‌هاي خوني (1/1 درصد) و
انتقال از مادر به كودك (7/0 درصد) بوده است. راه انتقال در 19 درصد از
اين گروه نامشخص مانده است.
براساس اعلام وزارت
بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در مقايسه اين آمار با مواردي كه ابتلا آنان
در سال 1388 گزارش شده است، اعتياد تزريقي 1/71 درصد، برقراري روابط جنسي
18 درصد و انتقال از مادر مبتلا به كودك 7/1 درصد را تشكيل داده است. در
2/9 درصد از موارد شناسايي شده در اين سال، راه انتقال نامشخص بوده و
هيچ مورد جديد ابتلا از راه خون و فرآورده‌هاي خوني گزارش نشده است.
ايدز و اعتياد
هنوز اكثريت افراد مبتلا
به ايدز معتادان تزريقي هستند به همين علت برنامه‌هاي گسترده‌اي براي كاهش
آسيب در اين گروه توسط وزارت بهداشت و دستگاه‌هاي ديگر در حال اجراست و در
همين 2 سال اخير پوشش برنامه درمان نگهدارنده با متادون 5 برابر شده است و
اين امر ميزان آسيب‌پذيري ناشي از اعتياد تزريقي را در كشور كاهش داده
است.
در حال حاضر فقط در
مراكز تحت پوشش وزارت بهداشت 30 هزار معتاد تزريقي تحت درمان نگهدارنده با
متادون هستند، حدود 10 هزار نفر در زندان‌ها تحت پوشش اين برنامه‌ها هستند و
در جاهاي ديگر از جمله بهزيستي نيز تعداد زيادي از معتادان تزريقي تحت
پوشش درمان‌هاي نگهدارنده و برنامه كاهش آسيب هستند.
بايد گفت انتقال ايدز از
طريق سرنگ مشترك و اعتياد تزريقي در كشور تا حدي كنترل شده است، اما
نگراني از امكان شيوع اين بيماري از ساير روش‌ها بخصوص رفتارها و
ناهنجاري‌هاي جنسي وجود دارد.
ناموفق در آموزش
دكتر شهرياري رئيس
كميسيون بهداشت و درمان مجلس شوراي اسلامي با بيان اين‌كه متاسفانه در
ارائه آموزش‌هاي لازم براي پيشگيري از ايدز مشكل داريم، مي‌گويد: آموزش‌هاي
مورد نياز براي پيشگيري از ايدز بايد در مدارس، دانشگاه‌ها و حتي در كتب
درسي به جوانان ارائه شود و بايد نگراني‌هايي كه از اين بيماري وجود دارد
به جوانان منتقل شود، همچنين بايد راه‌هاي پيشگيري از اين بيماري را به
جوانان آموزش دهيم، اما متاسفانه به دليل وجود برخي محدوديت‌هاي اجتماعي و
فرهنگي اين كار انجام نمي‌شود.
نماينده مردم زاهدان در
خانه ملت با تاكيد بر اين‌كه متاسفانه در اين زمينه خوب عمل نكرديم و موفق
نبوديم، مي‌افزايد: بايد در اين زمينه بيشتر كار شود و محدوديت‌هايي كه
بعضي‌ها احساس مي‌كنند وجود دارد برطرف شود تا بتوانيم در زمينه پيشگيري و
آموزش قدم‌هاي مثبتي برداريم.
شهرياري خاطرنشان
مي‌كند: هم‌اكنون ارائه سرنگ‌هاي رايگان به مصرف‌كنندگان مواد مخدر، سبب
كاهش مبتلايان از راه استفاده از سرنگ‌هاي مشترك شده است، اما متاسفانه
آمار مبتلايان به ايدز از طريق ارتباطات جنسي روز به روز در حال افزايش است
كه اين موجبات نگراني ما را فراهم كرده است. الگوي ابتلا به ايدز تغيير
يافته بنابراين بايد به سمت اين برويم كه آموزش‌ها را شفاف‌تر كنيم؛ تا
زماني‌كه آموزش‌ها شفاف نباشد اين مشكل حل نمي‌شود.
روزي براي مبارزه
در بسياري از كشورها
سياست سكوت محافل رسمي در مورد بيماري ايدز، مردم را از دستيابي به
اطلاعاتي كه مي‌تواند جان آنان را از مرگ نجات دهد محروم ساخته است.
براي مبارزه با اين
بيماري و آگاهي بخشي درخصوص آن در سال 1988 در نشستي در شهر لندن، سران و
وزيران بهداشت 140 كشور جهان گرد هم آمده و به اتفاق آرا، اول دسامبر
(يازدهم آذر) را به نام روز جهاني ايدز نامگذاري كردند. نامگذاري اين روز
فرصتي را براي دولت‌ها فراهم كرد تا برنامه‌هاي خود را براي مبارزه با ايدز
اعلام كنند. البته اين برنامه‌ها تنها مربوط به دولت‌ها نيست، بلكه تمامي
موسسات غيردولتي و سازمان‌هاي محلي نيز مي‌توانند در اين حركت مهم شركت
كرده و عليه اين بيماري به مبارزه بپردازند. به دنبال آن در سي و هشتمين
مجمع عمومي سازمان ملل در 27 اكتبر همان سال، سازمان بهداشت جهاني برگزاري
اولين روز جهاني ايدز اعلام كرده، بر اهميت تداوم اين مناسبت تاكيد كرد. از
آن زمان تاكنون هر ساله يك موضوع براي محوريت فعاليت‌ها انتخاب مي‌گردد
روز جهاني ايدز از سال
1988 نهتنها به خاطر افزايش بودجه‌ها بلكه براي افزايش آگاهي، آموزش و
مبارزه با تبعيض‌ها تعيين شد. همچنين اهميت روز جهاني ايدز در اين است كه
به عموم مردم ياد‌آور مي‌شويم كه ويروس ايدز از بين نرفته است و هنوز
كارهاي زيادي است كه بايد انجام شود. از سوي ديگر بايد به جوانان آموزش داد
تا با كسب اطلاعات و فراهم آمدن محيط اجتماعي حمايت‌كننده كه از ميزان
آسيب‌پذيري آنان در مقابل اين ويروس خواهد كاست، از خود محافظت كنند.
خانواده و ايدز
افراد مبتلا به ايدز
بسيار آسيب‌پذيرند، اين بيماران نيازمند حمايت‌هاي روحي و رواني خانواده
هستند. وقتي بيمار در خانواده پذيرش شود و استرس نداشته باشد اين آرامش
خاطر مي‌تواند در سير ويروس تاثيرگذار باشد و آن را كنترل كند. از سوي ديگر
حمايت خانواده از افراد بيمار، نهتنها به عنوان يك فرد بيمار و نيازمند
اهميت دارد، بلكه با كاهش احتمال رفتارهاي پرخطر آنها باعث تضمين سلامت
جامعه هم خواهد شد. اگر بيمار در خانواده پذيرفته شود، افرادي كه مشكوك به
بيماري هستند، براي تشخيص و درمان بهتر و سريع‌تر مراجعه مي‌كنند و در
نتيجه بيماران بيشتري شناسايي مي‌شوند و ويروس، بهتر در جامعه كنترل
ميشود. اما اگر برخورد خانواده با بيماران، منفي باشد و آنها منزوي شوند،
بيماري حالت زيرزميني و مخفي به خود مي‌گيرد و قسمت عمده بيماري در جامعه
پنهان خواهد ماند و طبيعي است كه روز به روز آمار بيماران مبتلا به ايدز
بيشتر خواهد شد. در بسياري از كشورها كه در مبارزه با اين بيماري موفق
بوده‌اند، سعي شده تا افراد خانواده را به حمايت از مبتلايان ترغيب كنند و
بيماران را در فعاليت‌هاي روزمره مشاركت دهند. متاسفانه در كشور ما در
بسياري از موارد، اين بيماران از سوي خانواده و جامعه مورد بي‌مهري قرار
مي‌گيرند، تا آنجا كه ممكن است از تماس آنها با اطرافيان و نزديكان مثل
همسر و فرزندان جلوگيري شود كه البته شدت تبعيض و طرد افراد با روش ابتلاي
آنها نيز ارتباط دارد.
براي آينده
هرچند هنوز ميزان شيوع
ايدز در كشور پايين است و هنوز مشكلات اقتصادي و اجتماعي، خود را نشان
نداده است ولي اگر مراقبت نشود در آينده چنين نخواهد بود. ممكن است ما هنوز
در مقايسه با برخي كشورهاي اروپايي، آمريكايي و بويژه آفريقايي كه در
وضعيتي بحراني به سر مي‌برند، در موقعيتي به ظاهر كم‌خطر باشيم، اما به هيچ
وجه نبايد رشد ابتلا به بيماري در سال‌هاي اخير، رشد رفتارهاي پرخطر
(بويژه در بين جوانان) و خطر همه‌گير شدن به علت كمبود دانش در مورد بيماري
را ناديده گرفت. خطر همه‌گيري ايدز در ايران جدي است، زيرا كشور ما در
منطقه‌اي واقع است كه از پرجمعيت‌ترين و فقيرترين مناطق جهان است و براساس
نظر سازمان جهاني بهداشت با دارا بودن پايين‌ترين معيارهاي اقتصادي و
انساني، امكان همه‌گيري آلودگي و بيماري ايدز در قرن بيست و يكم در آن
بسيار زياد است. بايد توجه داشت كه مداخله فوري در گروه‌هاي پرخطر و بويژه
معتادان تزريقي به همراه رعايت سخت و قانونمند روابط جنسي و پايبندي به
اصول مقدس زناشويي و ارزش‌هاي اخلاقي تنها سد مطمئن در مقابل گسترش آلودگي
در جامعه است.
خطر در كمين است
«ايدز» بيمار خود را
انتخاب نمي‌كند. عدم آگاهي افراد بخصوص جوانان از راه‌هاي انتقال ويروس
ايدز شانس ورود اين ويروس به بدن آنها را بالا برده و شيوع آلودگي به آن را
در جامعه افزايش مي‌دهد. هيچ تفاوتي هم ندارد كه اين اشخاص به چه قشري
تعلق داشته باشند. ويروس ايدز مرز و كشور نمي‌شناسد و مي‌تواند همه را به
يك نسبت مبتلا كند.از طرفي چون بيماري تا مدت‌هاي طولاني علامت ندارد، ممكن
است خيلي از مناطق با اين‌كه تعداد زيادي افراد آلوده دارند، از وجود آنها
بي‌خبر باشند.
با وجود تمامي
پيشرفت‌هاي علم پزشكي، هنوز درماني قطعي براي اين بيماري مهلك پيدا نشده
است و تنها با پيشگيري ميتوان با اين بيماري مبارزه كرد. ايدز خطري بالقوه
است، اگر از آن غفلت شود مي‌تواند آينده هر كشوري را با مشكلات جدي مواجه
كند و تمام دستاوردهاي بهداشتي درماني آن كشور را در مدتي كوتاه بر باد
دهد. براي جلوگيري از اين اتفاق در تمام دنيا براي كنترل اين بيماري
دستگاه‌هاي مختلف با همكاري بين‌بخشي مشاركت مي‌كنند. تجربه جهاني مقابله
با ايدز نشان داده است كه وزارت بهداشت هيچ كشوري نمي‌تواند به تنهايي اين
وظيفه سنگين را بر عهده گيرد و دخالت نيروهاي مردمي بدون ترديد
اجتناب‌ناپذير است. در ايران نيز مانند ساير كشورهاي جهان نقش سازمان‌هاي
غيردولتي در فعاليت‌هاي ضد ايدز روز به روز پررنگ‌‌تر ميشود.
آمارهاي جهاني نشان مي‌دهد امروزه بيش از نيمي از
افرادي كه بتازگي در دنيا به عفونت اچ‌آي‌وي آلوده شده‌اند در سنين 15 تا
24 سال قرار دارند. اگر جوانان حقايق مربوط به اچ‌آي‌وي و بيماري ايدز را
ندانند، قادر به محافظت از خود نخواهند بود. نوجوانان بايد پيش از آن كه
درگير مسائلي چون اعتياد، فعاليت جنسي و... شوند به حقايق پي ببرند.
اطلاع‌رساني عمومي به جوانان در مدارس و دانشگاه‌ها موجب ميشود تا سطح
آگاهي آنان افزايش يابد. راهكارهاي پيشگيري از اين بيماري در بطن عملكردها و
باورهاي اجتماعي و فرهنگي نهفته است كه بسياري از آنها دروني، شخصي و
خصوصي است لذا بايد جوانان به حقايق مربوط به بيماري ايدز و نحوه پيشگيري
از آن به طور روشن و صريح آگاهي يابند. فرهنگ پيشگيري از طريق رسانه‌ها در
جامعه گسترش يابد تا از بسياري از آسيب‌ها جلوگيري شود. در كشورهاي
اروپايي، ساخت فيلم‌هاي مستند آموزشي ايدز بويژه براي جوانان تجربه‌اي موفق
در آگاه‌سازي عمومي بوده است. جوانان تمايل زيادي به شنيدن نصيحت ندارند.
با ساخت فيلم‌هاي آموزشي ميتوان ابعاد اين بيماري را به تصوير كشيد و
راه‌هاي پيشگيري را آموزش داد. در ايران علي‌رغم گذشت بيش از 3 دهه از شيوع
اين بيماري، خيل عظيمي از جوانان درباره مسائل جنسي و عفونت‌هاي منتقله از
طريق تماس جنسي اطلاعات زيادي ندارند و بسياري از آنها نمي‌دانند ايدز
چگونه شيوع مي‌يابد و هرگز باور ندارند كه خودشان در معرض خطر هستند. جامعه
ايران جامعه‌اي مذهبي است. اين فضاي مذهبي جامعه در كنترل گسترش بيماري
ايدز موثر است. نهادهاي مدني كه از دل جامعه برخاسته‌‌اند، نيز با آگاهي از
وضعيت بومي و فرهنگي كشور، مي‌توانند در مسير پيشبرد برنامه‌هاي جهاني
كنترل و مبارزه با ايدز فعاليت مي‌كنند.
علي اخوان بهبهاني /
جام جم