شهرنشيني، فعاليت بدني كم، استفاده از غذاهاي ناسالم و پر حجم و افزايش طول عمر سبب شده تا افزايش غير قابل كنترل شيوع ديابت در جهان را شاهد باشيم. هم‌اكنون 285 ميليون فرد مبتلا به ديابت در سراسر جهان زندگي مي‌كنند و پيش‌بيني مي‌شود رقم كلي مبتلايان تا سال 2030 به بيش از 435 ميليون نفر برسد.
ديابت بيماري خطرناك و جدي است كه در صورت عدم توجه مي‌تواند تاثيرات نامطلوبي روي زندگي فرد داشته باشد. در اين شرايط تعجبي ندارد كه سازمان ملل روزي را براي مبارزه با اين بيماري اختصاص داده است و سعي در افزايش آگاهي و اطلاع‌رساني درباره اين بيماري دارد.

ديابت را بايد بيماري باستاني ناميد كه در قرن بيستم به آن توجه شد. در پاپيروسي از 1552 سال پيش از ميلاد، پزشكي مصري از بيماري رازآلودي نوشته است كه با ادرار فراوان همراه است. اريتيوس پزشك يوناني كه در سال‌هاي 90 تا 30 قبل از ميلاد مسيح مي‌زيسته است، در كنار پرادراري، نشانه‌هاي ديگر اين بيماري مثل تشنگي هميشگي و كاهش وزن، را ذكر كرده است. نام ديابت را نيز همين پزشك يوناني براي اين بيماري انتخاب كرده كه در زبان يوناني به معناي «گذر كردن» يا «جريان پيدا كردن» است.

جالينوس، پزشك سرشناس بر اين باور بود كه اين بيماري در اثر اختلال كار كليه‌ها پديد مي‌آيد. اما در اواخر قرن بيستم اين بيماري به درستي شناسايي شد و تاثيرات مخرب آن بر بدن شناخته شد. ديابت به علت نقص در توليد انسولين توسط لوزالمعده يا تاثير نامناسب انسولين توليد شده به وجود مي‌آيد اين نارسايي باعث افزايش غلظت گلوكز خون مي‌شود و آسيب‌هاي بسياري به بدن مي‌رساند.

نگاهي بر وضعيت ايران

برآورد مي‌شود حدود 4 ميليون نفر از جمعيت كشور به ديابت مبتلا هستند، حدود همين تعداد نيز در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دارند. متاسفانه حدود50 درصد افراد ديابتي از بيماري خود اطلاع ندارند و زماني به پزشك مراجعه مي‌كنند كه دچار اختلال ديد، نارسايي كليه و ساير بيماري‌ها شده‌اند.

پيش‌بيني كارشناسان 3 برابر شدن تعداد مبتلايان به ديابت در ظرف 10 سال آينده در كشور است، به اين ترتيب تا سال 1400 خورشيدي بيش از 12 ميليون نفر از جمعيت كشور مبتلا به ديابت خواهند بود.

اگر برآورد حدود حدود 4 ميليون نفر مبتلا در كشور را صحيح بدانيم در صورتي كه اين افراد بخوبي درمان نشوند در آينده نزديك حدود 800 هزار نفر از آنان به بيماري كليوي مبتلا مي‌شوند كه از اين تعداد هم 20 درصد ـ حدود 160 هزار نفر ـ نيازمند دياليز خواهند بود و امكان ندارد كه كشور بتواند براي اين تعداد امكانات دياليز فراهم كند.

روزي براي بيماري خاموش

امسال نيز همچون سال‌هاي گذشته روز 14 نوامبر برابر 23 آبان ماه مراسم بزرگداشت سالروز جهاني ديابت و آغازي براي هفته ديابت در سراسر ايران برگزار مي‌شود.

روز جهاني ديابت كه هر سال مراسم آن در سراسر جهان برگزار مي‌شود، برنامه‌اي است كه با مديريت فدراسيون بين‌المللي ديابت اجرا مي‌شود و بيش از 200 عضو مرتبط از بيش از 160 كشور و سرزمين مختلف در آن شركت مي‌كنند. روز جهاني ديابت اولين بار با همكاري مشترك اين فدراسيون و سازمان جهاني بهداشت در سال 1991 بنيان نهاده شد و در سال 2007 به عنوان يك روز رسمي سازمان ملل متحد اعلام شد.

بر اساس قطعنامه سازمان ملل متحد از تمام كشورهاي عضو خواسته مي‌شود كه همزمان در اين روز برنامه‌هاي ويژه آن را برگزار نمايند. علت نامگذاري 14 نوامبر هم اين است كه اين روز مصادف با سالروز تولد فردريك بنتينگ است كه با همكاري چارلز بست در سال 1922 موفق به كشف انسولين شده بود.

مجمع عمومي سازمان ملل در 20 دسامبر 2006 با تصويب قطعنامه برجسته و منحصر به فرد، ديابت را «يك بيماري مزمن و ناتوان‌كننده با هزينه‌هاي هنگفت» معرفي كرد كه خانواده‌ها، دولت‌ها و كل جهان با آن مواجه است.

سال گذشته براي اولين بار يك برنامه پنج‌ساله در سراسر دنيا در نظر گرفته شده تا نياز رو به رشد براي اجراي برنامه‌هاي آموزش و پيشگيري با هدف مقابله با اين بيماري و مشكلات تهديد كننده آن را مورد خطاب و توجه قرار دهد. هدف از اين برنامه ايجاد امكان دسترسي همگان به اين آموزش‌ها است.

همه با هم براي ديابت

پس از اعلام تصويب روز جهاني ديابت از سوي سازمان ملل و نيز براي تاكيد بر مبارزه براي پيشگيري از ديابت، استفاده از يك دايره به عنوان نشان «همه با هم براي ديابت»، تصويب شد. دايره يك نماد ساده است كه براحتي مي‌توان آن را پذيرفت و استفاده كرد. در تمام فرهنگ‌ها دايره، نشانه زندگي و سلامتي است و معني اين نماد نيز اين است كه فشارهاي سخت و شديد، نتيجه مثبت دارد. رنگ آبي، تجسم آسمان است كه همه ملت‌ها را متحد مي‌كند (رنگ پرچم سازمان ملل نيز آبي است). دايره آبي ديابت، نشان اتحاد جهاني براي مبارزه عليه ديابت است.

مشكلي براي تمام بدن

ديابت نوعي بيماري است كه روي تك تك سلول‌هاي بدن و تمامي اندام‌ها تاثير منفي مي‌گذارد و هيچ عضوي از آن در امان نيست؛ عوارض اين بيماري مي‌تواند جدي و غير قابل برگشت باشد. هنگامي كه قند خون كنترل نمي‌شود، تمام اعضاي بدن دچار آسيب جدي مي‌شوند، اما برخي اعضا بيشتر از بقيه در معرض خطر قرار دارند. كليه‌ها در خط اول اين آسيب قرار دارند. شايع‌ترين علت نارسايي كليه در دنيا، درگيري كليه در زمينه بيماري ديابت است كه معمولا 5 سال پس از شروع بيماري قند ظاهر مي‌شود. اما از آنجايي كه افراد مبتلا به ديابت نوع 2 با تأخير متوجه بيماري خود مي‌شوند، در زمان اولين مراجعه هم مي‌توانند دچار عارضه كليوي باشند.

چشم عضو ديگري است كه در اثر ديابت بشدت آسيب مي‌بيند و معمولا فرد وقتي متوجه مي‌شود كه ديگر نمي‌توان كار زيادي براي چشم انجام داد. آسيب عروق خوني كوچك در چشم در نهايت مي‌تواند منجر به نابينايي شود و آمارها نشان مي‌دهد كه در كشوري مثل آمريكا، ديابت عامل 12هزار تا 24هزار كوري جديد در سال است.

وقتي فرد به مدت طولاني دچار مرض قند باشد، به خاطر تجمع قند در عدسي چشم، مستعد ابتلا به آب مرواريد مي‌شود. اين وضعيت باعث مي‌شود كه عدسي چشم كدر شده و از عبور راحت نور از آن و ورود به چشم جلوگيري كند. از طرفي ديابت مي‌تواند باعث گرفتاري پرده شبكيه در چشم شود. رگ‌هاي خوني كوچك كه به شبكيه خونرساني مي‌كنند بر اثر ديابت دچار مشكل مي‌شوند. اين امر احتمالا به علت تجمع قند در ديواره رگ‌هاي خوني است كه آنها را ضعيف مي‌سازد. اين رگ‌ها گاهي اوقات پاره شده و ايجاد خونريزي‌هاي كوچكي مي‌كنند.

سيستم قلبي ـ عروقي يكي ديگر از اعضايي است كه بسرعت از بيماري ديابت آسيب مي‌بيند. بر اثر گذشت زمان و كنترل نكردن قندخون، ديواره عروق خوني ضخيم مي‌شوند و اين امر باعث محدوديت در خونرساني به قلب، مغز و ساير نواحي بدن مي‌شود. افراد مبتلا به ديابت حدود 2 تا 4 برابر افراد عادي در اثر ابتلا به بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي جان خود را از دست مي‌دهند. همچنين بيشتر از 70درصد افرادي كه دچار ديابت هستند، فشارخوني بالاتر از حد طبيعي دارند. مبتلايان به مرض قند در معرض خطر ابتلا به سفت و سخت شدن ديواره رگ‌ها و شريان‌هاي بزرگ هستند كه مي‌تواند موجب سكته قلبي يا مغزي شود. همچنين اين مشكل موجب كم شدن گردش خون پاها نيز مي‌شود.

ديابت سيستم عصبي را نيز درگير مي‌كند. گاهي اعصاب خودكار كه مسوول كنترل عملكردهاي خودكار بدن مثل فعاليت روده‌ها و مثانه‌ها هستند آسيب مي‌بينند، اين حالت مي‌تواند باعث يبوست يا اسهال شود و گاهي اوقات شخص ممكن است از استفراغ‌هاي مكرر رنج ببرد. اما اعصاب حسي هم مي‌توانند آسيب ببينند، آسيب آنها مي‌تواند ابتدا باعث حساس شدن و درد پاها شود، اما بتدريج پاها بي‌حس شده و هيچ حسي را متوجه نمي‌شود. آسيب اعصاب حركتي مي‌تواند منجر به از دست رفتن فعاليت عضلات كوچك دست‌ها يا پاها شود. در چنين مواردي انگشتان پاها به سمت بالا چنگ مي‌شوند و انگشتان دست‌ها هم ضعيف مي‌گردند.

براي پيشگيري

ديابت با سرعت بسياري در حال گسترش است. اين در حالي است كه اين بيماري، از بيماري‌هايي است كه در اغلب موارد براحتي قابل پيشگيري است. يكي از راه‌هاي موثر جهت پيشگيري از ديابت تغيير در رفتار‌هاي روزمره است كه در هر زماني قابل اجراست و بسيار تاثير گذار خواهد بود.

1.‌ ورزش كنيد: تحقيقات نشان داده خطر ابتلا به ديابت در افرادي كه به طور منظم ورزش مي‌كنند (تا 4 ساعت در هفته يا تقريبا 35 دقيقه در روز) تا 80 درصد كاهش مي‌يابد، حتي اگر اين افراد در نتيجه اين ورزش هيچ وزني كم نكنند. علت اين است كه ورزش باعث مي‌شود تا بدن از هورمون انسولين به نحو بهتر و كارآمدتري استفاده كند. به اين ترتيب كه تعداد گيرنده‌هاي انسولين روي سلول‌ها را افزايش مي‌دهد. نقش انسولين اين است كه قند خون را وارد سلول‌ها مي‌كند تا به مصرف توليد انرژي يا تغذيه‌اي برسد. اگر قند خون وارد سلول نشود، در خون باقي خواهد ماند و مشكلات جدي براي فرد به وجود خواهد آورد؛ البته فراموش نكنيد فعاليت فيزيكي منظم كمك به كاهش وزن نيز مي‌كند.

2.‌‌ فست‌فود نخوريد: فست‌فودها به طور معمول حاوي چربي‌هاي مضر و كربوهيدرات‌هاي تصفيه شده است. اين موضوع باعث مي‌شود حتي اگر اين غذاها باعث اضافه وزن نشوند، باز هم خطر ابتلا به ديابت را افزايش دهند.

3. ‌سبزي بخوريد: مواد آنتي‌اكسيدان موجود در سبزي‌ها در پيشگيري از ديابت نقش دارند. همچنين از آنجا كه منبع غني از فيبر هستند در تنظيم دستگاه گوارش نقش اساسي دارند و جذب چربي و مواد قندي را كاهش مي‌دهند. فيبر قادر است خطر ابتلا به قند خون را با كمك به كنترل قند خون كاهش دهد.

4.‌ غلات سبوس‌دار مصرف كنيد: اگر چه روشن نيست كه غلات سبوس‌دار به چه جهت قادرند خطر ابتلا به ديابت را كاهش دهند و قند موجود در خون را در يك حد ثابت نگه دارند، اما سعي كنيد حد اقل نيمي از غلاتي كه استفاده مي‌كنيد غلات سبوس‌دار باشند. نان‌ها، ماكاروني و... را مي‌توان سبوس‌دار تهيه كرد.

5. ‌لاغر شويد: اگر اضافه وزن داريد، حتما وزن خود را كاهش دهيد كاهش وزن بسيار به پيشگيري از ديابت كمك مي‌كند.

علي اخوان بهبهاني
جام جم