درگذشت "ستارخان" مبارز آزادي خواهِ نهضت مشروطه، معروف به "سردارملي" (1293ش)

ستارخان معروف به سردار ملي در حدود سال 1245ش در قره باغ آذربايجان به دنيا آمد. ستارخان در ابتدا به صورت جواني عيارمنش زندگي مي‏كرد اما پس از آغاز نهضت مشروطه، در صف مجاهدان قرار گرفت و رشادت‏هاي فراواني از خود نشان داد. قتل برادر و ظلم و ستم ماموران حكومتي به او و خانواده‏اش از يك سو و بستر اجتماعي، سياسي و اقتصادي تبريزِ آن دوران از سوي ديگر سبب شد تا با آشكار شدن فعاليت‏هاي مشروطه‏خواهي، روحيه سركش و معترض ستارخان به مشروطه‏خواهي تمايل پيدا كند. پس از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلي شاه قاجار، مجاهدان تبريز با اين عمل به شدت مخالفت كرده و در برابر دولت مركزي قد علم كردند. در اين ميان، داستان‏هاي بسياري از رشادت‏ها و مجاهدت‏هاي ستارخان در اين دوران ذكر كرده‏اند. سرانجام قواي دولتي، تبريز را به محاصره درآورده و نبرد سختي روي داد. مرحله دوم درگيري، نبرد مشروطه خواهان و نيروهاي روس بود كه به كمك قواي دولتي آمده بودند. در نهايت، پس از ماه‏ها محاصره، نيروهاي مهاجم، تبريز را تسخير كرده و از آن پس، مشروطه‏طلبان راهي تهران شده و آن‏جا را فتح كردند. با ورود ستارخان و مجاهدان تبريزي به تهران و استقرار دوباره مشروطه، مخالفان سردار ملي سعي مي‏كردند به هر نحو ممكن او را از گردونه خارج سازند. از اين‏رو، قصد خلع سلاح مجاهدان را داشتند كه تبعيض دولت در خلع سلاح بختياري‏ها، باعث شد كه اين امر صورت نگيرد. در اين ميان، تلاش ستارخان براي جلوگيري از وقوع تشنج بي‏نتيجه ماند و سرانجام نيروهاي دولتي، مجاهدان را در پارك اتابك محاصره كردند. جنگي ناخواسته درگرفت كه كوشش سران مجاهدان براي ختم آن ناكام ماند و شمار بسياري از مجاهدان در جريان آن به خاك و خون كشيده شدند. بالاخره سردار هم تن به مقابله داد و هدف گلوله قرار گرفت و از ناحيه پا به شدت مجروح شد. پس از اين درگيري، ستارخان مدت‏ها خانه‏نشين شد و دولت مشروطه حتي با درخواست وي براي بازگشت به تبريز مخالفت كرد. سردار ملي سرانجام پس از دوره طولاني بيماري در بيست و پنجم آبان 1293 ش در چهل و هشت سالگي چشم از جهان فرو بست و در جوار حرم حضرت عبدالعظيم در ري به خاك سپرده شد.

ترور نافرجام "حسين علاء" نخست وزير پهلوي به دست فدائيان اسلام (1334 ش)

در سال 1334، حسين علاء نخست وزير وقت پهلوي، تصميم گرفت تا ايران را به پيمان استعماري سنتو ملحق سازد. اين عمل بامخالفت فدائيان اسلام مواجه گرديد و آنان نيز ترور علاء را پي‏ريزي مي‏كنند. در 25 آبان به مناسبت درگذشت سيدمصطفي كاشاني، فرزند آيت‏اللَّه سيدابوالقاسم كاشاني رهبر مذهبي ملي شدن صنعت نفت، مراسمي در مسجد شاه تهران برگزار گرديد و در ساعت چهار بعداز ظهر، حسين علاء نخست‏وزير پهلوي وارد مسجد گرديد. در شبستان مسجد، به طرف او شليك شد ولي گلوله در لوله گير كرد و خارج نشد. در نتيجه، ضارب با اسلحه به شدت به سر علاء كوبيد كه اين عمل، خونريزي مختصري در سر او ايجاد كرد. پس از دستگيري ضارب، معلوم شد كه وي عضو جمعيت فدائيان اسلام مي‏باشد و مظفرعلي ذوالقدر نام دارد. او به دستور سيدمجتبي نواب صفوي رهبر فدائيان اسلام به ترور نخست‏وزير مبادرت كرده بود. با اين حال، علاء زنده ماند و دو روز بعد جهت شركت در افتتاحيه پيمان، راهي بغداد شد. اين ترور باعث شد كه رژيم به فكر دستگيري اعضاي اين جمعيت افتاده و پس از محاكمه اعدام نمايد. با اعدام سران فدائيان اسلام در 27 دي 1334، پرونده ده سال فعاليت سياسي واجتماعي اين جنبش ديني نيز بسته شد.

رحلت فيلسوف شهير و نويسنده توانا، علامه "محمدتقي جعفري" (1377 ش)

علامه محمدتقي جعفري در سال 1304 ش (1344ق) در تبريز به دنيا آمد و پس از گذراندن دوران ابتدايي، براي ادامه تحصيل راهي تهران گرديد. ايشان سپس به نجف رفت و در مدت هفده سال اقامت در حوزه علميه نجف اشرف از محضر فقيهان، فيلسوفان و استادان نامداري همچون سيدابوالقاسم خويي، سيدمحسن حكيم، سيدعبدالهادي شيرازي، سيدمحمدهادي ميلاني، سيدمحمود شاهرودي و سيدجمال گلپايگاني كسب فيض كرد. علامه جعفري پس از مدتي به مقامات عالي علمي و معنوي نائل شد و از آن پس به تدريس علوم ديني و تأليف كتب پرداخت. ايشان در سال 1337 ش به ايران بازگشت و ضمن تدريس و تحقيق در حوزه‏هاي علميه مشهد و تهران، با دانشگاهيان ارتباط برقرار كرد و در دانشگاه‏ها به ايراد سخنراني و تبيين معارف اسلامي پرداخت. علامه جعفري ضمن شركت در كنگره‏ها، همايش‏ها و كنفرانس‏هاي متعدد بين‏المللي، با بسياري از شخصيت‏هاي برجسته علمي جهان مكاتبه، مصاحبه و ارتباط علمي داشت. از ويژگي‏هاي مهم استاد جعفري اتصال ميان حوزه و دانشگاه و علوم جديد و قديم بود. وي از ضرورت‏هاي زمان و نيازهاي فكري و فرهنگي دنياي معاصر به خوبي آگاهي داشت و با توجه به همين نياز، آثاري از خود به جاي گذاشت كه بسيار ارزشمند و گران‏بهاست. علامه جعفري با اشراف به فقه، فلسفه، هنر و زيبايي‏شناسي در اسلام و نيم قرن فعاليت علمي و پژوهشي، بيش از يكصد جلد كتاب و رساله تحرير نمود كه شرح و تفسير نهج‏البلاغه در 27 جلد، كشف الابيات مثنوي معنوي در 4 جلد و تفسير و نقد و تحليل مثنوي در 15 جلد و... از جمله آثار اين علامه بزرگوار است. استاد محمدتقي جعفري، همچنين هفتاد جلسه بحث و گفتگو با شخصيت‏هاي متفكر بين‏المللي همچون برنارد آرتور، برتراند راسل، پروفسور عبدالسلام، روژه گارودي و پروفسور رُزِنتال داشته است. ايشان با التفات و علاقه ويژه‏اش نسبت به هنر و ادبيات، بيش از يكصد هزار بيت شعر فارسي و عربي و نيز بخش‏هايي از ادبيات غرب را در سينه محفوظ داشت. سخنراني‏ها، مقالات و كتاب‏هاي متعدد اين محقق فرزانه در زمينه زيبايي و هنر، هنوز يكي از مهم‏ترين منابع درباره هنر از ديدگاه فلسفه و حكمت اسلامي است. علامه محمدتقي جعفري سرانجام در 25 آبان 1377 ش برابر با شب مبعث سال 1419 ق در يكي از بيمارستان‏هاي لندن دار فاني را وداع گفت و بنا به وصيت معظم‏له، در مشهد مقدس به خاك سپرده شد.

 

درگذشت "ابوالفضل بلعمي" دانشمند ايراني و وزير فاضل دستگاه ساماني (329 ق)

ابوالفضل بلعمي، دانشمند مشهور ايراني، اهل بخارا در ازبكستان اِمروزي بود و چون يكي از اجدادش در بلعم در آسياي صغير مي‏زيست به بلعمي مشهور شد. او وزير خردمند، فاضل، كاردان و دانشمندِ امير نصر ساماني بود كه تاليفات ارزشمندي از خود به جاي گذاشته است. بلعمي مورد ستايش شاعر بزرگ عصر، رودكي بود. بلعمي به اشاره‏ي امير نصر ساماني، كليله و دمنه را از عربي به فارسي برگرداند و رودكي به خواست بلعمي، آن را به نظم فارسي درآورد. تاريخ بلعمي از ديگر آثار اوست كه داراي نثر روان و ساده است و نمونه‏اي تاريخي و روشن از شيوه‏ي نويسندگي و نگارش در قرن چهارم هجري است. اين كتاب يكي از قديمي‏ترين آثار به جاي مانده از متون فارسي اين عصر مي‏باشد.

 

تولد "طه حسين" نويسنده و اديب شهير مصري (1889م)

دكتر طه حسين، اديب و محقق معاصر مصري در 15 نوامبر سال 1889م در روستايى در مصر عليا به دنيا آمد. وي در كودكي بينايى خود را از دست داد، اما با هوش سرشاري كه داشت به تحصيل پرداخت و تا سال 1918م از دانشگاه‏هاي مصر و سوربُن فرانسه درجه دكتراي ادبيات گرفت. وي سپس به فعاليت‏هاي فرهنگي پرداخت و خدمات فراواني در زمينه علم وادب انجام داد كه تأسيس دانشگاه‏هاي اسكندريه و اسيوط در مصر از آن جمله است. وي در سال 1950، وزير فرهنگ مصر شد و تعليمات رايگان دوره‏هاي ابتدايى و متوسطه را برقرار كرد. علاوه بر اين، تأسيس انيستيتوي تحصيلات اسلامي در مادريد اسپانيا و ايجاد كرسي در شهر نيس فرانسه و تأسيس مدرسه زبان‏هاي مختلف در قاهره، تحت نظر او صورت گرفت. به علاوه وي در مقام يك شخصيت مورد اعتماد در جامعه ادبي جهان عرب، با مدعيان روشن‏فكري و نويسندگان ناسيوناليسم عرب به مقابله برخاست. به نظر وي آثار علمي و ادبي برجاي مانده از صدر اسلام تاكنون، اگرچه به زبان عربي است، اما فرهنگ اسلامي به حساب مي‏آيد نه انديشه قوم عرب. طه حسين در سال 1955م به رياست انجمن رجال و ادب مصر انتخاب شد و در سال بعد به عضويت شوراي عالي ادب و هنرهاي زيباي مصر منصوب گرديد. اين اديب مصري هم‏چنين عضو فرهنگستان‏هاي ادبي و تاريخي پاريس، مادريد، مايانِس آلمان، دمشق، تهران، بغداد و رُم نيز بود. از طه حسين بالغ بر هفتاد جلد كتاب باقي مانده كه تاريخ ادبيات عرب، در حاشيه سيره نبوي در 3 جلد، رنگارنگ و الايام از آن جمله است كه به زبان‏هاي زنده دنيا ترجمه شده است. وي در اثر داستاني خود به نام رؤياهاي شهرزاد به صورت كنايه‏آميز به پادشاهان و حكام پند مي‏دهد كه لازم است در حفظ منافع رعايا و زيردستان بكوشند و اگر از انجام وظايفي كه برعهده دارند سر باز زنند، حقوق خود را نيز از دست مي‏دهند. طه حسين در كتاب الايام كه به زبان فارسي نيز تحت عنوان "آن روزها" ترجمه شده ضمن پرداختن به زندگي‏نامه خود، به جايگاه فرهنگ، تضاد فرهنگ سنتي و مدرن و جايگاه شعر و ادب در راهنمايى اهل معني پرداخته است. طه حسين نوشته‏هاي فراوان ديگري هم دارد كه در آنها انديشه‏هاي خود را درباره سفرهاي خود به اروپا و مطالعات درباره ادبيات يونان و روم بيان مي‏دارد. طه حسين علاوه بر تسلط به زبان و ادبيات عربي و فرهنگ اسلامي، به علوم باستاني و تاريخ روم و يونان و قرون وسطي و فلسفه جديد علاقه مي‏ورزيد. وي هم‏چنين زبان يوناني و لاتيني را آموخت و در زبان و ادبيات فرانسوي استادي يافت و از وسعت دانش بي‏نظيري بهره‏مند گشت. طه حسين به سبب همت شخصي و حوادث و دشواري‏هاي زندگي و پشتكار و اراده، شخصيتي جهاني و ممتاز يافته و در ادبيات معاصر عرب، از برجستگي خاص برخوردار گشته است. دكتر طه حسين به تاريخ 1973م در 84 سالگي در مصر درگذشت.