هر مسلماني در آرزوي رفتن به سفر خانه خدا،زيارت كعبه و انجام مناسك حج است و ممكن است سال‌ها براي اين منظور صبر كند، اما گاهي بيماري مانع اين امر مي‌شود. گاهي هم زائران خود با عدم‌رعايت مسائل لازم موجب مي‌شوند تا بيماري جسمي، شيريني اين سفر معنوي را كم ‌كند.
سال گذشته 60 هزار نفر به حج تمتع اعزام شدند اما در سال جاري 103 هزار نفر به حج تمتع مي‌روند. همچنين امسال نزديك به 40 درصد(30هزار نفر) از زائران بالاي 60 سال سن دارند و 5000 نفر بالاي 80 سال و حدود 59 نفر بالاي 100 سال سن دارند. مسن‌ترين زائر سال جاري زني 119 ساله از كردستان و جوانترين زائر، يك كودك 6 ساله‌ است.
در سال جاري استطاعت جسماني 1200 نفر براي اعزام به حج تمتع احراز نشد و حدود 99 هزار نفر براي حج تمتع سال جاري مستطيع شناخته شده‌اند. از اين بين برخي به بيماري‌هايي مبتلا هستند. نزديك به 20 هزار نفر مبتلا به فشار خون، 10 هزار نفر بيمار ديابتي و 3000 نفر بيمار قلبي در بين حجاج امسال وجود دارد كه البته استطاعت آنها احراز شده است.
پاسداري از تندرستي اين جمعيت انبوه، كه در ميان آنان سالخوردگان، جوانان، افراد نيازمند به مراقبت‌هاي ويژه، ضرورت توجه به مسائل خاص بهداشتي را بشدت طلب مي‌كند.
متاسفانه برخي از زائران نيز بيمار هستند اما براي احراز استطاعت به پزشك اصرار مي‌كنند يا گاهي مواقع بيماري خود را از او پنهان مي‌كنند. از سوي ديگر گاهي اوقات با استفاده از روابط خود براي احراز استطاعت جسمي پافشاري مي‌كنند.
امسال 650 پزشك به حج اعزام مي‌شوند به گونه‌اي كه در هر كاروان يك پزشك وجود دارد.اين پزشك همان فردي است كه از ابتدا زائر را معاينه كرده و پيش از حج، آموزش‌هاي لازم را طي 10 جلسه به او در زمينه بهداشت، درمان، مراقبت و دارو داده است.
در ايام حج يك پلي‌كلينيك و يك بيمارستان در مكه و يك پلي‌كلينيك تخصصي و يك بيمارستان در مدينه، يك پلي‌كلينيك و يك اورژانس در عرفات و منا و يك ايستگاه سيار در مسجد شجره، يك ايستگاه سيار در مسجد جحفه و يك ايستگاه سيار در مزدلفه آماده خدمت‌رساني به حجاج ايراني هستند. اين مراكز متشكل از 365 كادر مجرب بيمارستاني هستند.
بيمارستان‌هاي ايراني بخش‌هاي بستري، سي.سي.يو و پاراكلينيك‌ها را داراست اما اگر بيماري به عمل جراحي و مراقبت‌هاي ويژه بالاتر نياز پيدا كند به بيمارستان‌هاي عربستان منتقل مي‌شود. به اين منظور در سال جاري 11 پزشك رابط كه متخصص و مسلط به زبان انگليسي و عربي هستند، انتقال بيماران به بيمارستان‌هاي عربستان را برعهده دارند.

مسوول حفظ سلامت
همه زائران زمان ثبت‌نام(حدود 6،5 ماه پيش از موسم حج)، توسط پزشك كاروان معاينه مي‌شوند و برايشان پرونده پزشكي تشكيل مي‌شود. اين معاينات براي اين انجام مي‌شود كه اول: افرادي كه از نظر جسمي استطاعت و توانايي رفتن به سفر حج را ندارند، شناسايي شوند و از سفر آنها ممانعت شود.
دوم: اين‌كه افرادي كه آسيب‌پذير هستند مشخص شوند. آسيب‌پذيرها شامل سالمندان و افرادي مي‌شود كه بيماري خاص يا مزمني مثل ديابت، مشكلات قلبي، فشار خون و... دارند.
به اين ترتيب براي همه زائران پرونده پزشكي تشكيل مي‌شود كه به‌صورت آنلاين در اختيار معاونت پزشكي سازمان حج و زيارت قرار مي‌گيرد.
شايد در نگاه نخست و مخصوصاً اگر عجولانه قضاوت شود، ممكن است تنها پزشك كاروان مسوول مشكلات بهداشتي و درماني زوار به نظر آيد.
تحقيقات و تجارب كشورهايي كه در آنها مبناي برنامه‌ريزي اصول علمي است، نشانگر آنست كه برخلاف تصور عوام، بخش سلامت (كه شامل وزارت بهداشت و مراكز تابعه آن است)، اگر به تنهايي براي مبارزه با مخاطرات سلامتي و بيماري‌ها مبارزه نمايد و در اين مسير نيز داراي حد اكثر كارايي و اثر بخشي هم باشند، تنها قادر به حل درصد بسيار كمي از مشكلات خواهد بود. در حقيقت در درجه اول زائران خود مسوول حفظ سلامت‌شان هستند.
متاسفانه برخي از افراد از ابتدا از بازگويي بيماري‌هاي خود خودداري مي‌كنند.
اين تفكر كه با طرح بيماري از سفر زائر به حج تمتع جلوگيري مي‌شود، تفكر درستي نيست، اما متاسفانه در ذهن برخي از زائران خانه خدا نقش بسته است. بيماران پرخطر مانند ديابتي‌ها، كليوي و فشارخوني‌ها كه قرار است به اين سفر معنوي بروند بايد شناسايي شوند تا پزشك امكان برنامه‌ريزي غذايي و دارويي داشته باشد و اين سفر با كمترين مشكلات انجام شود.
اين امر مستلزم آن است كه زائران تمام مسائل مربوط به بيماري‌هاي گذشته و كنوني و وضعيت جسمي خود را شفاف با پزشك همراه كاروان مطرح كنند. چون پزشك كاروان بايد اطلاعات كاملي از وضعيت زائر داشته باشد تا بتواند برنامه‌ريزي كند.
‌در تيم پزشكي حجاج، دارو وجود دارد اما به بيماران مزمن توصيه مي‌شود داروهاي مورد نياز خود را همراه داشته باشند، چون امكان دارد همه‌ اقلام دارويي در عربستان موجود نباشدمتاسفانه در گذشته زائراني بودند كه بيماري‌هاي كليوي، قلبي و ديابتي داشتند و وضعيت خود را به پزشك اطلاع نداده ‌بودند، بنابراين تيم پزشكي مجبور شده تا اين افراد را در بيمارستان بستري كند يا برخي از آنان را قبل از انجام اعمال به كشور بازگرداند. در حقيقت آن زائران نيز تنها به اين دليل ساده كه وضعيت خود را گزارش نداده بودند تا مطابق وضعيت جسمي‌شان برنامه‌ريزي شود، از مناسك حج بازماندند.

داروهاي مورد نياز
هر چند در تيم پزشكي حجاج، دارو وجود دارد اما به بيماران مزمن توصيه مي‌شود داروهاي مورد نياز خود را همراه داشته باشند، چون امكان دارد همه‌ اقلام دارويي در عربستان موجود نباشد و تهيه‌ دارو از داروخانه‌هاي اين كشور نيز هزينه بالايي نياز دارد.
اين داروها بايد به همان ترتيب توصيه و نسخه شده مصرف شود و دارويي بدون نظر پزشك معالج كم و زياد نشود، چون اين اقدام زائران همواره مشكلاتي ايجاد مي‌كند. البته در اين خصوص لازمست زوار حتما با پزشك كاروان خود صحبت كنند.

آب بخوريد
در زيارت حرم مطهر پيغمبر در مدينه منوره به علت ازدحام جمعيت علي‌رغم وجود وسائل خنك‌كننده بازهم گرما بيش از معمول است و نياز به مصرف آب را محسوس مي‌نمايد.
در هنگام طواف بيت‌الله الحرام ازدحام شديدتر است و تعريق بسيار شديدي وجود دارد.وقوف در عرفات و منا و زير چادرها، طي مسافت طولاني براي رمي جمرات و تجمع جمعيت در اين محل‌ها، بازهم به گرماي بيشتر هوا و تعريق زيادتر كمك مي‌كند، لذا توصيه مي‌شود كه براي پيشگيري از صدمات كليوي در ايام اين مسافرت روحاني با همراه داشتن يك قمقمه آب، نوشيدن آب بيشتر، از بي‌آبي(خشكي) كليه ممانعت كنيم و در صورت وجود علائم عفونت ادراري مثل سوزش ادرار يا تغيير رنگ آن، به پزشك مراجعه نماييم. لازم به ذكر است كه در صورت عدم مصرف آب، بالا رفتن غلظت ادرار، خود باعث سوزش و تغيير رنگ ادرار مي‌شود و لذا با مصرف آب زيادتر ابتدا قبل از مراجعه به پزشك بايستي اين علت را برطرف كرده و سپس در صورت پايدار بودن علائم جهت درمان به مراكز بهداشتي ـ درماني مستقر در مدينه منوره و مكه معظمه مراجعه نمود.

مراقبت در برابر گرما
بيماري گرمازدگي يكي از مشكلات هميشگي زائران در عمره و حج است.اين بيماري به دنبال عكس‌العمل قلب و عروق نسبت به گرماي زياد محيط ايجاد مي‌شود و با توجه به از دست دادن آب و عدم جبران آن يا از دست دادن نمك و عدم جايگزيني آن رخ مي‌دهد. ممكن است كاهش آب و نمك به‌صورت مشترك بدنبال تعريق زياد نيز وجود داشته باشد.
علائم شايع بيماري احساس ضعف، سردرد، سرگيجه، تشنگي، بي‌اشتهايي، تهوع و استفراغ است. گاهي پوست بدن بيمار سرد و مرطوب شده و رنگ خاكستري پيدا مي‌كند. فشارخون ممكن است سقوط كند. درجه حرارت بدن افزايش خاصي را نشان نمي‌دهد. معمولاً طبيعي و حتي گاهي پايين‌تر نيز مي‌رود.
چنانچه در اثر گرما عروق خوني محيطي انبساط زياد پيدا كند و در نتيجه حجم زيادي از خون را ذخيره و موجب كاهش فشار خون گردد و بيمار تحت استرس يا تغيير وضعيت ناگهاني قرار گيرد ممكن است سنكوپ ناشي از گرما ديده شود.
براي جلوگيري از ايجاد اين بيماري سعي كنيد زير آفتاب مستقيم قرار نگيريد، مرتب‌ آب‌ بنوشيد و صبر نكنيد تا تشنه‌ شويد و سپس‌ آب‌ بنوشيد.
گرماي فوق‌العاده هوا در جدّه، مكه و مدينه، همراه داشتن يك قمقمه كوچك آب و يك بادبزن دستي را براي هر زائري ضروري مي‌سازد. اگر تعريق‌ زياد داريد، آب‌ بيشتر بنوشيد. اگر مقدار ادرار كم‌ شد، ميزان‌ آب‌ دريافتي‌ را زيادتر كنيد. اگر زيادي‌ گرمتان‌ شده‌ است‌، پنجره‌ را باز كنيد يا از فن‌ يا تهويه‌ مطبوع‌ استفاده‌ كنيد. اين‌ كارها باعث‌ راحت‌تر تبخير شدن‌ عرق‌ و در نتيجه‌ خنك‌ شدن‌ پوست‌ مي‌شوند.

عفونت‌هاي تنفسي
به‌طور سنتي بسياري از حاجيان بخصوص هنگامي كه در مدينه منوره هستند، دچار عفونت‌هاي تنفسي مي‌شوند و گاهي به وضعيت بسيار شديد و حتي كشنده در مي‌آيند. اين بيماري‌ها از سرماخوردگي ساده تا آنفلوآنزا، لارنژيت، برونشيت آسم و حتي ذات‌الريه متغير است.
هواي خشك عربستان، افزايش درجه حرارت محيط، قرار گرفتن بيماران در معرض سيستم‌هاي تهويه نامأنوس، قرار گرفتن در معرض ويروس‌ها و باكتري‌هاي جديد، آلودگي هوا به مواد مختلف، مصرف دخانيات، فعاليت‌هاي فيزيكي غيرمعمول، عرق كردن زياد واجتماع زياد افراد از جمله عواملي است كه باعث تشديد اين بيماري‌ها مي‌شود.
تنها راه پيشگيري از اين بيماري‌ها به كار بستن دستورالعمل‌هاي بهداشتي است. لازم است حجاج فاصله از يكديگر را رعايت كرده از سجاده شخصي استفاده كنند. در صورت استفاده از دارو، داروهاي خود را به موقع مصرف كنند و افرادي كه از عينك يا سمعك استفاده مي‌كنند اين وسايل را همراه خود داشته باشند. زائران بايد خواب كافي داشته باشند و در طول ايام حج مركبات بيشتري مصرف كرده و به ميزان كافي از مايعات نيز استفاده كنند. همچنين حجاج بايد به دهان و بيني خود ماسك يكبار مصرف بزنند و در هنگام سرماخوردگي از حضور در اجتماع ديگر زائران خودداري كنند.

سلامت در برابر بيماري
با تمام نكاتي كه گفته شد حتما نبايد به فصل حج به عنوان فصلي پر از بيماري نگاه كرد. ايام حج دوره‌ مغتنمي‌ براي ايجاد سبك سالم زندگي و كنار گذاشتن سبك‌هاي زندگي بيمارگونه است. عادت به استفاده از ميوه و مركبات، پياده روي مرتب، استفاده از غذاهاي سالم كم چرب و كمتر سرخ شده و رعايت اعتدال در مصرف غذا ، پرهيز از پرخوري و خوردن بيش از حد قند، شيريني، نوشابه‌هاي قنددار و نمك مي‌تواند از ثمرات اين سفر معنوي باشد. ترك سيگار يكي ديگر از اقداماتي است كه مي‌تواند در اين زمان انجام پذيرد. هيجان دوران حج،مشغوليت زياد فكري و پر بودن برنامه فرد و فكر حفظ حقوق و سلامت ديگران همگي از نكاتي است كه مي‌تواند به فرد در جهت ترك سيگار كمك كند.

علي اخوان بهبهاني / جام‌جم