اين روزها به هر سوپرماركت يا فروشگاه بزرگ خريد كالا سر مي‌زنيم تبليغ سريال‌هاي تهيه شده در شبكه نمايش خانگي را مي‌بينيم و علاقه‌مندان به آثار محمدحسين لطيفي و مهران مديري را كه با اشتياق سي‌دي‌ها و آثار آنها را خريداري مي‌كنند. ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي ايران تجربه تازه‌اي است كه كارگردان‌ها، تهيه‌كننده‌ها و مخاطبان كسب مي‌كنند؛ تجربه‌اي كه ادامه آن به نوعي در هاله‌اي از ابهام است.
از سوي ديگر نمي‌دانيم سير توليد سريال‌هايي از اين دست چه تاثيري بر روند توليدات تلويزيون دارد از اين‌رو روند توليدات سريال‌هاي شبكه نمايش خانگي را با برخي از كارشناسان اين حوزه در ميان گذاشتيم و نظر آنها درخصوص كم و كيف توليد اين سريال‌ها و همچنين تاثيرات متقابل تلويزيون و توليد سريال در نمايش خانگي بر يكديگر را نيز جويا شديم.
مهدي فخيم‌زاده كه از كارگردان‌هاي خوش سابقه در تلويزيون است ساخت سريال در تلويزيون را به يك ماراتن تمام عيار تشبيه مي‌كند و مي‌گويد: رقابت بين مديران شبكه‌هاي تلويزيون از يك سو و كارگردان‌ها از سوي ديگر بويژه در ايام ماه مبارك رمضان يا سريال‌هاي نوروز از مسائل و مباحث مهم در عرصه سريال‌سازي است كه در يك سال اخير بسيار مطرح شده است؛ ولي دركنار اين ماراتن موضوع حائز اهميت اضافه شدن بحثي به نام توليد سريال در شبكه نمايش خانگي است كه با توليد و عرضه 2 سريال قلب يخي و قهوه تلخ اين موضوع به تازگي مطرح شده است.
مهدي فخيم‌زاده كه مردم او را به عنوان يكي از موفق‌ترين كارگردان‌هاي تلويزيوني در عرصه ساخت داستان‌هايي با موضوعات پليسي و جنايي مي‌شناسند در ادامه مي‌گويد: توليد سريال در شبكه نمايش خانگي نه تنها نفي‌كننده توليدات تلويزيوني نيست بلكه تاثيرات مثبتي هم بر اين رسانه دارد. اين كارگردان در توضيح صحبت‌هاي خود مي‌گويد: اگر شبكه نمايش خانگي را به عنوان يك رسانه در نظر بگيريم، متوجه مي‌شويم كه اين رسانه در كنار تلويزيون حركت مي‌كند . هريك فعاليت‌هاي خود را انجام مي‌دهند و مانعي براي انجام فعاليت‌هاي يكديگر ايجاد نمي‌كنند، اما آنچه در اين بين اهميت دارد طرح اين موضوع است كه اصولا مخاطب تا چه اندازه به ديدن سريال از طريق شبكه نمايش خانگي علاقه‌مند است و آيا اين پديده نوظهور دوام و بقا خواهد داشت؟ وي در ادامه مي‌گويد: پاسخ به اين سوال تا اندازه‌اي دشوار است. اما بايد منتظر ماند و به آينده چشم دوخت و بعد از اين 2 سريال درباره ادامه توليد سريال در شبكه نمايش خانگي قضاوت كرد.

رقابت سازنده است
مهران مهام، تهيه‌كننده سريال‌هاي پر بيننده تلويزيوني هم با صحبت‌هاي فخيم‌زاده موافق است. او درباره سريال‌سازي در شبكه نمايش خانگي مي‌گويد:‌ با توجه به محدوديت‌ها و كمبودهايي كه در بحث سريال‌سازي در گونه‌هاي مختلف وجود دارد ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي پديده مثبتي است و مطمئن هستم كه در دراز مدت تاثيرات خوبي بر توليدات تلويزيوني مي‌گذارد، اما نكته‌اي كه نبايد فراموش كرد، اين است كه سريال‌هاي توليد شده در شبكه نمايش خانگي فقط اوقات فراغت مخاطب را پر مي‌كند و در نهايت تاثيري بر تعداد مخاطب ندارد و جايگاه رسانه ملي در ميان مردم باقي خواهد ماند.وي در ادامه صحبت‌هاي خود ايجاد رقابت بين توليدكنندگان سريال‌هاي تلويزيوني و سريال‌هاي موجود در شبكه نمايش خانگي را مثبت ارزيابي مي‌كند و مي‌گويد: يكي از مسائل مهم در حوزه توليد فيلم يا سريال در شبكه نمايش خانگي توجه به محتواي آثار است. چراكه بعضا آثاري توليد مي‌شود كه نه‌تنها نياز مخاطب براي ديدن انواع گونه‌هاي موضوعي را برطرف نمي‌كند بلكه سطح محتوايي آثار را در حد بسيار نازلي پايين مي‌آورد از همين رو اگر مديران شبكه نمايش خانگي نظارت خوبي برتوليد محصولات خود داشته باشند قطعا شرايط مناسبي براي ايجاد يك رقابت سازنده فراهم مي‌شود. البته ناگفته نماند كه نيروهاي فعال در شبكه نمايش خانگي پرورش يافته سازمان صدا و سيما هستند.
آرش معيريان، كارگردان سينما كه به تازگي با ساخت سريال اينجا تهران است وارد عرصه سريال‌سازي در تلويزيون شده است نظري ديگر دارد. او مي‌گويد: تماشاي سريال در بين مخاطب ايراني تعريف خاص و منحصر به فردي دارد و تماشاگر سريال را به عنوان مجموعه‌اي كه رايگان پخش مي‌شود، مي‌شناسد و مورد استفاده قرار مي‌دهد، حال اگر توليدات متناسب با خواست مخاطب نباشد، رفته‌رفته تماشاگر خود را از دست مي‌دهد.
وي مي‌افزايد: اگرچه ممكن است سريال‌سازي در بخش خصوصي به دليل هزينه‌اش با استقبال مواجه نشود، اما اگر مديران تلويزيوني توليد آثار جذاب همراه با نوآوري را در دستور كار قرار ندهند تماشاگر خواه ناخواه به سريال‌هاي توليد شده در نمايش خانگي توجه نشان خواهد داد؛ البته اين توجه في نفسه بد نيست، اما بايد متوجه باشيم توليدات تلويزيون به عنوان رسانه ملي بايد در جايگاه ويژه‌تري نسبت به شبكه نمايش خانگي قرار داشته باشد.

فعاليت شبكه نمايش خانگي همسو با توليدات تلويزيون است
سعيد رجبي فروتن، مدير كل دفتر همكاري‌هاي نمايش خانگي ‌ وزارت ارشاد، فعاليت‌‌ شبكه نمايش خانگي را همسو با توليدات تلويزيون مي‌داند و مي‌گويد: فعاليت‌هاي اين دو رسانه يك هدف يعني جذب مخاطب با شيوه‌هاي متفاوت را دنبال مي‌كنند. وي مي‌افزايد: مختصات و اقتضائات رسانه تلويزيون و شبكه نمايش خانگي با يكديگر متفاوت است و همكاري اين دو مي‌تواند برتعداد مخاطبان داخل كشور و همچنين مخاطبان فارسي زبان بيفزايد به همين دليل توليدات شبكه نمايش خانگي را مغاير با اهداف رسانه ملي نمي‌دانم و معتقدم اين دو دركنار هم نوعي هم افزايي در جهت فعال كردن ظرفيت‌هاي خفته توليد سريال و همچنين گسترش دامنه مخاطب دارند.فروتن با ذكر اين نكته كه بسياري از صاحب‌نظران علوم ارتباطات بر اين عقيده هستند كه سريال‌هايي به دليل تعدد قسمت‌ها در دراز مدت ماندگاري بيشتري بر ذهن و ضمير مخاطب مي‌گذارد، مي‌گويد: از همين رو هم رسانه ملي و هم رسانه نوپايي چون شبكه نمايش خانگي مي‌توانند آگاهانه و براساس مختصات هر رسانه و با توجه به خطوط قرمز و چارچوب‌هاي ارزشي و فرهنگي در جذب مخاطب تلاش كنند و هدف اين تلاش مي‌تواند كم كردن مخاطبان شبكه‌هاي ماهواره‌اي نيز باشد.
مدير كل دفتر همكاري‌هاي نمايش خانگي وزارت ارشاد در صحبت‌هاي خود به نكته قابل تاملي اشاره مي‌كند. او مي‌گويد: توليد سريال در شبكه نمايش راهي براي مبارزه با ورود سريال‌هاي فارسي زبان يا دي‌وي‌دي سريال‌هاي خارجي است كه در يك سال اخير بسيار مرسوم شده است.
مهدي فخيم زاده با نظر سعيد فروتن موافق است، او مي‌گويد: بايد منتظر گذر زمان بود تا آينده توليد و پخش سريال‌هاي شبكه نمايش خانگي را به درستي دريافت؛ توليداتي از اين دست بي‌تاثير بر ورود سريال‌هاي خارجي نيست. اما در يك نگاه كلي من با هرگونه محدوديت مخالف هستم و معتقدم كه ممانعت از ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي راهي اشتباه است.
آرش معيريان اما نظري ديگر دارد، او مي‌گويد: به نظر من توليد سريال در شبكه نمايش خانگي نمي‌تواند رقيب جدي ‌ شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان باشد چراكه آثار خارجي به لحاظ كيفيت ساخت، هزينه‌هاي صرف شده براي توليد و همچنين سوژه‌هاي ناب از سريال‌هاي داخلي بسيار سرتر است و اگر دو سريال توزيع شده در شبكه نمايش خانگي را به عنوان تجربه‌هاي تازه با آثار خارجي مقايسه كنيم متوجه اين نابرابري در توليد مي‌شويم.
سعيد رجبي فروتن اما مي‌گويد: 2 سريال عرضه شده در شبكه نمايش خانگي اولين تجربه‌هاي ساخت سريال در اين شبكه است، او در توضيح اين مطلب مي‌گويد: رعايت محتواي آثار و به كارگيري تجهيزات روز صوتي و تصويري يكي از نكاتي است كه مي‌تواند در جذب مخاطب مفيد واقع شود، از سوي ديگر هنوز ميزان استقبال مخاطبان و پيام‌هاي مردمي را دريافت نكرده‌ايم تا متوجه نوع نگاه مخاطب نسبت به توليد سريال در شبكه نمايش خانگي شويم به همين دليل بايد بازخوردها را بررسي كرد و بعد در مورد توانايي مقابله با شبكه‌هاي فارسي زبان اظهارنظر كرد؛ اما با همه اين اوصاف اعتراف مي‌كنم ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي اولين تجربه‌هاي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است و اجازه مي‌خواهم كه تعبير آزمون و خطا را در اين مورد به كار گيرم و بگويم كه در حال حاضر در حال تمرين و تجربه در اين زمينه هستيم.
وي در ادامه مي‌افزايد: با تمام اما و اگرهاي موجود مطمئن هستم تهيه‌كنندگان سرمايه‌گذاران در كمين سرمايه‌گذاري در حوزه سريال‌سازي در شبكه نمايش خانگي هستند و به دقت وضعيت استقبال و فروش اين دو سريال را بررسي مي‌كنند تا در فرصت مناسب، آمادگي براي ساخت سريال را به شبكه نمايش خانگي اعلام كنند.

سريال‌سازي در تلويزيون لذتبخش‌تر است
صحبت‌هاي مدير كل دفتر همكاري‌هاي نمايش خانگي وزارت ارشاد به اينجا كه مي‌رسد مناسب مي‌بينم از مهران مهام به عنوان تهيه‌كننده تلويزيون اين سوال را بپرسم كه آيا حاضر است در صورتي كه شرايط ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي پيش آيد رسانه ملي را رها كند و براي ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي سرمايه‌گذاري كند؟ اين تهيه‌كننده در پاسخ مي‌گويد: تا همين لحظه از طريق واسطه‌هاي بسيار سفارش ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي را داشته‌ام اما كاركردن در تلويزيون را به كار در شبكه خانگي ترجيح مي‌دهم چراكه كار كردن در تلويزيون براي من لذت‌بخش‌تر است و حس غريبي به كار در رسانه ملي دارم و فكر مي‌كنم لذت فعاليت و كسب تجربه در عرصه تلويزيون را در هيچ رسانه ديگري حتي سينما نمي‌توانم حس كنم. به عنوان مثال پس از پخش سريال نرگس و دلنوازان و به دنبال آن استقبال مخاطب احساس خوبي به من دست داد كه اين احساس را با هيچ برنامه و عدد و رقمي عوض نمي‌كنم چراكه قدرتي كه تلويزيون دارد هيچ رسانه‌اي ندارد.تداوم فعاليت در اين عرصه و نگاه خوش‌بينانه نسبت به تداوم ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي تبديل شدن اين حرفه به يك شغل پر درآمد را تداعي مي‌كند. اين موضوع را با آرش معيريان مطرح مي‌كنم او مي‌گويد: تلويزيون همواره بيننده خاص خودش را دارد بنابراين نمي‌توان به ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي به عنوان يك حرفه پردرآمد نگاه كرد. كارگردان سريال «اينجا تهران است» در توضيح اين مطلب مي‌گويد: به نظر من ساخت سريال در شبكه نمايش خانگي در شرايط فعلي مي‌تواند به عنوان يك رقيب جدي براي تلويزيون مطرح شود، اما در يك نگاه كلي قابليت همه‌گير و بويژه رايگان بودن را نخواهد داشت و اين در حالي است كه اگر توانمندي كارگردان‌هاي تلويزيوني افزايش يابد و امكانات مناسب در اختيار گرفتن ايده‌هاي جديد را داشته باشند آنها مي‌توانند مخاطبان خود را حفظ كنند، البته منظور از دست دادن مخاطب نيست چراكه تلويزيون بيننده‌هاي خود را در هر شرايطي دارد، اما با يك برنامه‌ريزي درست در توليد مي‌تواند خوراك مناسب‌تري را به بيننده بدهد ضمن اين‌كه فعاليت اين دو رسانه در كنار هم به معناي نفي يكديگر نيست.
مهران مهام، تهيه‌كننده تلويزيون از زاويه ديگري اين موضوع را بررسي مي‌كند و مي‌گويد: من مطمئن هستم اگر دوستان و همكاراني كه در عرصه شبكه نمايش خانگي فعاليت مي‌كنند كيفيت محتوايي آثار خود را ارتقا دهند، مي‌توانند به موفقيت اين حوزه نمايشي اميدوار باشند، اما در نهايت معتقدم كه توليد سريال در شبكه نمايش خانگي نمي‌تواند به يك صنعت درآمدزا و مستمر تبديل شود.

توليدات نمايش خانگي توان برابري با محصولات خارجي را ندارد
اكبر خواجويي، كارگردان پيشكسوت تلويزيون كه مخاطبان او را با اثر ارزشمند پدرسالار در تلويزيون مي‌شناسند نگاه متفاوتي به اين قضيه دارد. او مي‌گويد: شبكه نمايش خانگي مي‌تواند راه تازه‌اي براي ورود به عرصه سريال‌سازي باشد.
وي در پايان صحبت‌هاي خود در پاسخ به اين سوال كه توليد سريال در شبكه نمايش خانگي مي‌تواند سد راه ورود محصولات خارجي باشد، مي‌گويد: در هيچ زمينه‌اي در حوزه نمايش توان رقابت با محصولات خارجي وجود ندارد چراكه مخاطب پرداخت به ايده‌هاي تازه را دوست دارد پس بهتر اين است كه در عرصه شبكه نمايش خانگي راه خود را پيش بگيريم و به توليد انبوه باكيفيت مناسب فكر كنيم.

پريسا ساساني / جام جم