بيعت اول ( در عصر رسالت )

درك اهميّت حضور زنان در بيعت‏هاى دوران پيامبر و ائمه عليهم‏السلام ، مستلزم در نظر گرفتن بيعت به عنوان يكى از حساس‏ترين امور سياسى اسلام است. در واقع، در اين بيعت ها، مسلمانان بيان مى‏دارند كه در هر شرايطى و زمينه‏اى از اوامر رهبرى اطاعت خواهند كرد و در تبعيت از او، هيچ گونه سستى به خود راه نخواند داد. در تمامى بيعت‏هايى كه افراد با پيامبر و پس از آن با ائمه عليهم‏السلام داشتند، مى‏دانستند كه اگر با رهبر، بيعت نمايند ديگر حق تك روى و يا مخالفت با رهبرى را ندارند. در تأييد اين مطلب، حضرت على عليه السلام  مى‏فرمايد: "اَّنما الِخيارُ لِلنَّاسِ قَبْلَ اَنْ يبُايِعُوا؛(1)" مردم قبل از بيعت نمودن، مختارند ولى پس از بيعت واعلام وفادارى نسبت به رهبر، حق تخلف از عهد خويش را ندارند. در همين باره، حضرت رسول صلي الله عليه وآله  مى فرمايد: سه گروهند كه (مورد غضب الهى واقع شده) خداوند با آنان سخن نمى‏گويد؛ يكى از اين سه گروه افرادى هستند كه با رهبر خويش فقط به جهت منافع دنيوى بيعت مى‏نمايند؛ اگر به واسطه بيعت به مطامع دنيوى خويش رسيدند، بر بيعت خويش پايدار مى مانند وگرنه، دست از حمايت او برمى دارند و از بيعت، تخلف مى نمايند.(2) اين عهدها و بيعت‏ها آن‏چنان مهم بودند كه خداوند در قرآن، اجر وفاداران بر بيعت را اجر بزرگى توصيف كرده است: «"اِنّ الَّذينَ يُبايعُونَكَ اِنَّما يُبايِعوُنَ الله يَدُالله فَوْقَ ايديِهم فَمَن نَكَثَ فَانمّا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَ مَنْ اَوْفى بِمَا عَاهَد عليهِ الله فَسَيوتيهِ اَجْراً عَظيماً"»(3) آنان كه با تو بيعت مى‏كنند، جز آن نيست كه با خدا بيعت مى‏نمايند. دست خدا بالاى دست‏هايشان است. پس هر كه بيعت شكنى نمايد، به زيان خود شكسته است و هر كه به ان وفا كند، پس به زودى خداوند به او اجرى عظيم خواهد داد. بيعت اول (در عصر رسالت) اوّلين بيعت در زمان رسالت پيامبر صلي الله عليه وآله  ، عقبه اولى يا بيعة النساء است. اين بيعت در زمانى واقع شد كه مسلمانان به شدت از جانب كافران تحت فشار بودند. اين فشارها به اوج خود رسيد تا جايى كه پيامبر صلي الله عليه وآله  كه عظمت صبر و استقامّتش كوه را به تمسخر مى‏گرفت، با خداى خود اين گونه مى ناليد: "اللَّهم اَليْكَ اَشْكوُ ضَعْفَ قُوَّتى وَ قِلَّةَ حيلَتى وَ هَوانِى عَلى النّاس يَا اَرْحَمَ الرّاحِمينِ اَنْتَ رَبُّ المُستَضْعَفينَ وَ اَنْتَ رَبّى إلى مَنْ تكِلْنى؟" خدايا، ضعف نيرويم و ناتوانى در تدبيرم و ضعفم را در ميان مردمان، به درگاه تو عرضه مى دارم. بار خدايا، تو مهربان‏ترين مهربانانى، تو پروردگار ضعيفانى و تو رب من هستى. اى رب من، مرا در اين شرايط دشوار و سخت به چه كسى واگذار مى‏كنى؟ در همين زمان بود كه چند تن از يثرب نزد پيامبر صلي الله عليه وآله  آمدند و پس از آشنايى با اسلام، در بيعتى با پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله  شركت نمودند؛ كه اين بيعت، بيعت النسا، ناميده شد.(4) در اين بيعت، زنى به نام عفراء دختر عبيد بن ثعلبه حضور داشت كه برخى از مورخان حضور او را، در زمانه اى كه زن از اوّلين حقوق فردى و اجتماعى خود محروم بود، بسيار شگفت‏آور و مهم شمرده‏ اند.

بيعت دوم ( بيعت جنگ )

بعد از اين بيعت، اين گروه به يثرب بازگشتند و تبليغات وسيعى را آغاز كردند. سال بعد، 73 تن از مسلمانان(5)، از يثرب به مكّه آمدند و آمادگى خود را براى اطاعت از پيامبر صلي الله عليه وآله  به ايشان اعلام نموده، با آن حضرت بيعت جديدى بستند كه به عقبه ثانى مشهور است. بنابر متون تاريخى، در بيعت دوم نيز چند زن به نام‏هاى نسيبه دختر حارث انصارى و خواهرش، نسيبه دختر كعب از بنى خزرج، ام منيع و اسماء دختر عمرو بن عدى حضور داشتند. اين چند زن هم همراه ساير بيعت كنندگان، در شب سيزدهم ذى الحجه، مخفيانه در منى نزد پيامبر صلي الله عليه وآله  آمدند و با آن حضرت بيعت كردند همان گونه كه از فرزندان و خانواده خويش دفاع مى نمايند، از پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله  دفاع كنند. اين بيعت در شرايط بسيار حساسى واقع شد؛ چون مشركان پس از فهميدن ماجرا به سرعت به سوى مسلمانان يثرب آمدند تا آنان را دستگير كنند و شكنجه نمايند، ولى مسلمانان كه از نيت آنان مطلع شده بودند، به سرعت از مكّه گريختند. بيعت با پيامبر، يك بار ديگر درجريان صلح حديبيه تكرار شد. در زمانى كه هنوز مكّه پايگاه شرك بود و مشركان گاه و بيگاه حملات سختى به مسلمانان وارد مى نمودند، پيامبر همراه گروه زيادى از مسلمانان به قصد انجام سفر حج، عازم مكّه گرديدند، امّا در بين راه متوجّه شدند كه قريش در شرايطى كه مسلمانان هيچ سلاح جنگى به همراه نياورده بودند، قصد حمله به كاروان آنان را دارند. در اين وضعيت حساس و اضطرارى، مسلمانان زير درختى جمع شدند و با پيامبر صلي الله عليه وآله  بيعت نمودند تا از او اطاعت كنند و از اوامرش ذره‏اى تخلف ننمايند. به جهت اهميّت اين بيعت، آياتى نازل شده است كه در آن خداوند رضايت خويش را از بيعت كنندگان بيان مى‏دارد: «"لَقَدْ رَضِيَ الله عَنِ الموءمِنينَ اذ ْيبُايِعونَكَ تحَْت الشَّجرة"»(6) خداوند از موءمنين آن‏گاه كه در زير درخت با تو بيعت نمودند، راضى گرديد.(7) مسلمانان در بيعت رضوان، عهد نمودند در برابر كارهاى پيامبر صلي الله عليه وآله  مطيع محض باشند و در هيچ امرى با او مخالفت ننمايند.(8) در اين بيعت خاص، تعدادى از بانوان شركت داشتند كه از جمله آنها، نام اين سه زن در منابع تاريخى ذكر شده است: ربيع بنت معوذ، ام هشام‏انصاريه و نسيبه دختر حارث.(9)

بيعت سوم ( بيعت زنان و مردان مکه )

بيعت ديگرى كه در زمان پيامبر صلي الله عليه وآله  انجام شد، در جريان فتح مكّه اتفاق افتاد. با سقوط پايگاه شرك در مكّه، مردم گروه گروه نزد پيامبر صلي الله عليه وآله  مى‏آمدند و با آن حضرت بيعت مى نمودند. در اين بيعت تفاوتى بين زنان و مردان وجود نداشت و همان‏گونه كه مردان با پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله  بيعت مى نمودند، زنان نيز بيعت مى‏كردند. حضور زنان در اين بيعت، بسيار گسترده بود و آيه‏اى نيز در همين ارتباط نازل شد. در اين آيه آمده مى‏شود كه زنان با ايمان با پيامبر صلي الله عليه وآله  بيعت نمودند مبنى بر اين كه بر خدا شرك نورزند، فضايل اخلاقى را رعايت نمايند، دزدى نكنند، زنا ننمايند، فرزندان خود را نكشند، نوزادان محصول زنا را به همسران خود نسبت ندهند، اوامر پيامبر صلي الله عليه وآله  را در مورد نيكى بپذيرند و عصيان ننمايند و مطيع او باشند.(10) در ارتباط با مضمون بيعت پيامبر صلي الله عليه وآله  با زنان، امام جواد عليه السلام  مى‏فرمايند: مضمون بيعت، اقرار و ايمان به خدا و تصديق رسول خدا صلي الله عليه وآله  بود. رسول اكرم صلي الله عليه وآله  فرمود ظرفى را پر از آب كنند و ايشان دست مبارك خود را در آب ظرف فرو برد و بيرون آورد و پس از آن، زنان به عنوان اقرار و ايمان به خدا و تصديق رسول خدا صلي الله عليه وآله  دست خويش را در همان آب فرو بردند و بدين‏گونه بيعت كردند.(11) لازم به ذكر است كه شيوه بيعت پيامبر صلي الله عليه وآله  با زنان به وضوح نمايانگر اين امر است كه اگر دين مقدس اسلام، بر حضور زنان در صحنه اجتماع و حمايت او از دين و رهبر دينى خود اصرار دارد. از سوى ديگر، بر رعايت حدود و مرزهاى لازم بين مردان و زنان در جامعه نيز تأكيد مى‏كند.

بيعت چهارم ( غدير خم )

پس از رحلت پيامبر صلي الله عليه وآله  ، شاهد حضور زنان در جريان بيعت براى خلافت حضرت على عليه السلام  هستيم. آن حضرت هجوم مردم براى بيعت با ايشان خود را چنين توصيف مى‏فرمايد: "بَلَغَ مِن سُرورِ الناسِ بِبَيعَتِهم اياّى اَنْ اِبْتَهَجَ بِها الصَغير وَ دَرَج اِليها الكَبير و تَحامل نحوها العليل و حَسَرَتْ اِلَيْهاَ الكَعاب؛(12)" شادى مردم بر اثر بيعتشان با من بجايى رسيد كه بچه‏ ها شاد گشتند و پيران با قدم‏هايى لرزان و بيماران با سختى و مشقت براى بيعت آمدند و دختران جوان نيز در بيعت شركت نمودند. بنابر روايات، در زمان ظهور حضرت مهدى ـ عجل‏اللّه‏ تعالى فرجه ـ نيز زنان حضور فعال در بيعت با آن حضرت دارند. امام باقر عليه السلام  فرمود: "يَجيى‏ءُ وَ الله ثَلَاثَ مائَةَ بِضْعَةَ عَشَر رَجُلاً فيهِمْ خَمِسوُنَ اِمرأةً...ثُمَّ يخَرُجُ مِنْ بَيْنِ‏الرُّكْنِ وَ المَقَام(13)" "قسم به خدا كه سيصد و اندى كه در بين آنان پنجاه زن وجود دارد، هنگام ظهور مهدى(عج) به او مى‏پيوندند... و از مكّه قيام خويش را آغاز مى نمايند. آن سيصد و چند نفر بين ركن و مقام در مسجدالحرام با مهدى(عج) بيعت مى‏كنند."

پاورقي ها:   1ـ بلاغات النساء. 2ـ الارشاد ، ص 130. 3ـ ثلاثه لايكلمهم الله ... رجل بايع اماما لايبايعه الالدنيا، ان اعطاه ما يريده و فى له و الا كف". بحارالانوار ، ج 1، ص 99. 4ـ سوره فتح،آيه 18. 5ـ تاريخ الاسلام السياسى، ج 1، ص 99. گروهى نيز دروجه تسميه اين بيعت به بيعت النساء مى گويند: به علت اين كه رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله با زنان مسلمان به عين شرايط مذكور در بيعت عقبه اولى (به خدا شرك نورزند، دزدى نكنند، زنا نكنند، فرزندان خود را نكشند ... ) بيعت كردند و ديگر الزام به جهادمطرح نفرمود، اين بيعت را بيعت النساء ناميدند. اين، مفاد بيعت پيامبر با زنان در فتح مكه است. 6ـ در تعداد آنها اختلاف است؛ برخى 62،و برخى 73 و برخى 75 ذكر كرده‏اند. 7ـ سوره فتح، آيه 18. 8ـ "سئل سلمه بن اكوع على اى شئى بايعتم رسول الله يوم الحديبيه؟ قال على الموت" . صحيح مسلم، ج 3، ص 1486. 9ـ تفسير على بن ابراهيم، ج 2، ص 315. 10ـ اعلام النساء الموءمنات ، ص 624. 11ـ سوره ممتحنه، آيه 12. 12ـ "كانت مبايعه رسول الله صلى‏الله‏عليه‏و‏آله النساء ان يده فى اناء فيه ماء ثم يخرجها و النساء بايديهن فى ذلك الانا بالاقرار و الايمان بالله و تصديق برسوله". تحف العقول، ص 3 همچنين احاديثى در كافى، ج 5، ص 526 و 527 و بحار الانوار، ج 63، ص 117 و 188 در اين زمينه ذكر شده است. 13ـ نهج البلاغه، فيض الاسلام، خطبه 220.37.