کتاب کافی نقطه اجمال تمام معارف شیعی است. اگر کسی بخواهد یک دور تمام مواضع شیعه را دنبال کند و طعم معرفت شیعی را دریابد، کتابی بهتر از کافی نخواهد یافت.
خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه-حمیدرضا میررکنی بنادکی: کتاب شریف کافی را معمولاً به وثاقت و صحت احادیثش می‌شناسند. از همین رو است که کلینی (ره) به عنوان مؤلف این اثر به «ثقة‌الإسلام» شهرت یافته. در وثاقت شیخ عظیم‌القدر کلینی شکی نیست، اما این مسئله، اساس ادعای شیخ را در نگارش این اثر پوشانده است.
شیخ پیش از هر چیز با نگارش این کتاب ادعایی درباره علم می‌نمود و آن اینکه می‌شود چیزی نگاشت و گردآورد که مشتمل بر تمام علم دین باشد. این ادعا در حالی است که می‌دانیم شیخ تمام روایات موجود را نیاورده. کما اینکه قولویه و نعمانی در آثار خود روایاتی از شیخ آورده‌اند که در کافی موجود نیست. پس ادعای کفایت نباید ناظر به تعداد روایات کافی باشد. آنچه این ادعا را ممکن می‌کند، طرحی است که شیخ در تبویب این اثر در انداخته است.
در کتاب کافی برای اولین بار در تاریخ حدیث شاهد تبویبی تازه‌ایم. نگارش آثاری با عناوین «کتاب الطهاره»، «کتاب النکاح» و… پیش از کافی سابقه داشته و در کافی هم ادامه یافته. اما کتاب شیخ با تقسیمی اساسی، روایت تمام‌معارف دین را ممکن ساخته است. آن تقسیم، ناظر به سه‌گانه احکام قلبی و باطنی، احکام قالبی و ظاهری و احکام ناظر به امکان این دو است. شیخ اولی را «اصول»، دومی را «فروع» و سومی را «روضه» خوانده. از این سه‌گانه، دوگانه اصول و فروع در تمام تاریخ علم شیعی ادامه یافته و این تبویب را تثبیت نموده است. اما بخش سوم این سه‌گانه کمتر تصریح شده، هر چند همواره حضور داشته و در قرن معاصر خود را در صورت «اخلاق» تخلیه نموده است؛ که نه فقه است و نه عقاید، و در عین حال هم فقه است و هم عقاید (در حاشیه‌ای که بر نخل و نارنج نگاشتم تا حدودی این مسئله را باز کرده‌ام)...
اساس این تقسیم و اساس این علم که کافی مکلف به توضیح تمامیتش است، بر عقل آدمی مبتنی است، و عقل است که مخاطب این معارف است. از این رو است که شیخ به خلاف جوامع روایی اهل‌سنت، کافی را از کتاب العلم آغاز نمی‌کند، بلکه از «کتاب العقل و الجهل» ابتدا می‌کند. در واقع کتاب العقل و الجهل جزو کتب کافی نیست، بلکه مقدمه‌ای است بر تمام اصول و فروع و روضه کافی؛ ای‌بسا از همین رو باشد که خود کتاب العقل مانند دیگر کتب کافی تبویب داخلی ندارد، بلکه یکسره بدون فصل‌بندی روایات عقل در آن نقل شده است. این نقطه اساسی یکی از نقاط ممتاز مکتب شیعه است که شیخ در کافی خود آن را تصریح نموده است.
کافی شیخ نقطه اجمال تمام معارف شیعی است. اگر کسی بخواهد یک دور تمام مواضع شیعه را دنبال کند و طعم معرفت شیعی را دریابد، کتابی بهتر از کافی نخواهد یافت.