تاملي در رهنمودهاي امام خميني درباره ضرورت زمينه سازي هاي روحي و اخلاقي براي ماه رمضان

رمضان ماه بزرگ الهي است ماهي است كه ايام و ليالي آن بسيار زيبا و دلگشا مي باشد و نسيم آن جان و روح را مي نوازد و غرق در لذات معنوي مي كند. عظمت و شرافت اين ماه به گونه اي است كه پيامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه دين (علیهم السّلام) از مدت ها قبل در انتظار آن به سر مي بردند و در آستانه ورود به فضاي پاك و ملكوتي اش نشاط و شوقي خاص بر آنان غلبه مي كرد و خويشتن را مهيا براي درك كامل لحظات زيبا و روح افزاي آن مي نمودند.
اهل ايمان به تبعيت از پيشوايان دين با كسب معرفت ها و بينش هاي لازم درباره شرافت رمضان و آثار تحول زاي روزه قبل از ورود به اين ماه به آماده سازي خود مي پردازند و سعي مي كنند همه زمينه ها را براي بهره وري كامل از معنويت جاري در لحظات زيباي رمضان مهيا نمايند.
درك رمضان با تمام عظمت هايش و نيز جرعه گيري از چشمه سار زلال روزه و همچنين طي مراحل رشد و كمال و دست يابي به مراتب تقرب الهي با همين آمادگي ها و مساعدسازي زمينه ها پيوند و ارتباط دارد و چنانچه كسي به تلاش و مراقبت براي آماده كردن خويش به منظور بهره وري از رمضان و روزه نپردازد طبيعي است كه نه رمضان را آنگونه كه هست درك مي كند و نه قادر است عبادت بزرگ و تحول زايي همچون روزه را آنگونه كه شايسته است به جا آورد و نتيجه آن خواهد شد كه رمضان مي آيد و مي رود و او هنوز در خواب غفلت مي باشد و چنين كسي مرده است اگرچه زنده است و حركت مي كند.
در انديشه هاي اخلاقي و عرفاني امام خميني فراوان درباره ضرورت كسب آمادگي هاي لازم روحي براي ورود به ماه رمضان و بهره وري از فيض جاري در لحظات طراوت زاي آن هشدارها و رهنمودهاي بيداركننده مي يابيم. در اين رهنمودها حضرت امام خميني فقط هشدار نمي دهند بلكه در كنار آن به نحوه آمادگي و شيوه بهره گيري از رمضان و روزه نيز مي پردازند.
نمونه ذيل جلوه اي از انديشه ها و رهنمودهاي امام خميني در اين موضوع مي باشد:
«طبق فرمايش حضرت رسول اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) ـ به حسب خطبه اي كه به آن حضرت منسوب است ـ همه بندگان در ماه مبارك رمضان به مهماني خداوند تعالي دعوت شده اند و مهمان پروردگار خود مي باشند. آنجا كه مي فرمايد: «ايهاالناس انه قد اقبل اليكم شهرالله... و قد دعيتم فيه الي ضيافه الله» (مردم ماه خدا به سوي شما روي آورد... و شما در اين ماه به مهماني خدا خوانده شديد)
شما در اين چند روزي كه به ماه مبارك رمضان مانده به فكر باشيد خود را اصلاح كرده توجه به حق تعالي پيدا نماييد از كردار و رفتار ناشايسته خود استغفار كنيد. اگر خداي نخواسته گناهي مرتكب شده ايد قبل از ورود به ماه مبارك رمضان توبه نماييد. زبان را به مناجات حق تعالي عادت دهيد. مبادا در ماه مبارك رمضان از شما غيبتي تهمتي و خلاصه گناهي سر بزند و در محضر ربويي با نعم الهي و در مهمانسراي باري تعالي آلوده به معاصي باشيد. شما در اين ماه شريف به ضيافت حق تعالي دعوت شده ايد.... خود را براي مهماني با شكوه حق آماده سازيد.... همان طور كه شكم را از خوردن و آشاميدن نگه مي داريد چشم و گوش و زبان را هم از معاصي بازداريد. از هم اكنون بنا بگذاريد كه زبان را از غيبت تهمت بدگويي و دروغ نگه داشته كينه حسد و ديگر صفات زشت شيطاني را از دل بيرون كنيد... دائما متوجه باشيد اين عملي كه مي خواهيد انجام دهيد اين سخني كه مي خواهيد بر زبان آوريد اين مطلبي كه داريد استماع مي كنيد از نظر شرع چه حكمي دارد... اگر ديديد كسي مي خواهد غيبت كند جلوگيري كنيد و به او بگوييد ما متعهد شده ايم كه در اين سي روز رمضان از امور محرمه خودداري ورزيم. و اگر نمي توانيد او را از غيبت بازداريد از آن مجلس خارج شويد ننشينيد و گوش كنيد. مسلمين بايد از شما در امان باشند. كسي كه ديگر مسلمانان از دست و زبان و چشم او در امان نباشند در حقيقت مسلمان نيست مسلمان ظاهري و صوري مي باشد لااله الاالله صوري گفته است. اگر خداي نخواسته خواستيد به كسي جسارت كنيد اهانت نماييد مرتكب غيبت شويد بدانيد كه در محضر ربويي هستيد ميهمان خداي متعال مي باشيد و در حضور حق تعالي به بندگان او اسائه ادب مي كنيد و اهانت به بنده خدا اهانت به خداست.» (1)
آنچه حضرت امام خميني تحت عنوان فرمايش رسول اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به آن استناد مي كنند خطبه اي شريفه از آن حضرت مي باشد كه به نام خطبه شعبانيه معروف گرديده است. بنا به نقل اميرمومنان (علیهم السّلام) پيامبر خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در آخرين جمعه ماه شعبان خطاب به مسلمانان اين خطبه را ايراد نمود. خطبه مزبور در متن خود فضايل ماه رمضان و منزلت روزه داري و مناجات و عبادت در آن و آثار ارزشمندي كه در متن اذكار و طاعات و رفتار و حركات روزه داران نهفته است را تشريح مي فرمايند. (2)
اين كه رسول اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) تشخيص مي دهند چنين خطبه اي را خطاب به مسلمين ايراد نمايند و در آخرين جمعه شعبان و در آستانه ورود به رمضان مردم جامعه را به كسب آمادگي هاي لازم براي استقبال از ماه خدا و روزه داري صحيح و خالص دعوت كنند نشان مي دهد كه اولا ماه رمضان بسيار بزرگ و شريف است كه بايد به درك جايگاه رفيع و منزلت عظيم آن رسيد و در انتظار ورود او نشست. ثانيا بهره برداري از ايام و ليالي پرفيض و رحمت اين ماه الهي و انجام طاعات و مناجات هاي زلال و ناب و پيام گيري و اثرپذيري از عبادت بزرگ «روزه» نياز به آمادگي هاي پيش از رويت هلال رمضان دارد و اهل ايمان بايد از مدتي قبل تمام زمينه هاي لازم را در وجود خود مساعد و مهيا نمايند.
همچنان كه حضرت امام خميني تصريح كردند و به خطبه شعبانيه استناد نمودند خداوند متعال بندگان خويش را به ضيافت و مهماني خود در اين ماه فراخوانده است و همه روزه داران ميهمان خدا مي باشند و حق آن است كه مهمان قبل از ورود در اين ميهمانسرا خويشتن را آماده و مهيا كند و تمام آداب پسنديده را رعايت نمايد. طبيعي است كه مفهوم اين ضيافت با ضيافت هاي مادي و خوردن و آشاميدن ها تفاوت دارد كه اين ضيافت و مهماني معنوي و روحاني است و به همين دليل بايد روح و روان را از زنگارهاي سياه معاصي و گناهان شستشو داد تا در معرض عطايا و بخشش هاي متنوع مهماندار كه تابش انوار جمال و جلال و كرامت هاي وصف ناپذير معنوي مي باشد قرار گرفت.
از لحظه اي كه روزه داران وارد ميهمان سراي الهي مي شوند و در حالت روزه داري ديده به درگاه حضرت فياض مطلق مي دوزند و اميد رحمت و محبت و نزول مائده هاي روحاني و معنوي دارند توجهات حضرت محبوب ازلي و ابدي نيز آغاز مي شود و اين عنايات و فيض و رحمت ها در صورت رعايت همه موازين و ضوابط روزه خالص و صحيح فرود مي آيند و در غير اين صورت هر روزه داري كه در سطح و ظاهر مانده است و روزه صوري و ظاهري گرفته است نه گامي به جلو برمي دارد و حجاب و مانعي كنار مي زند و نه جلوه اي از لذت هاي وصف ناپذير معنوي مي يابد كه «گنج» را با «رنج» دهند و آن كس كه بذر عشق و ايمان و معنويت نيفشاند نهالي را به شكوفايي و باروري درنمي آورد و طبيعي است كه حاصلي درو نخواهد كرد.
حضرت امام خميني روح كلام و پيام رسول اكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را مطرح مي نمايند و آن اين كه: «معني روزه فقط خودداري و امساك از خوردن و آشاميدن نمي باشد از معاصي هم بايد خودداري كرد.» (3) يعني آنگونه نيست كه با امتناع و خودداري از خوردن و آشاميدن روزه محقق گردد بلكه علاوه بر آن «زبان» بايد از گناهان و معاصي مربوط به خود كه فراوان هستند پرهيز نمايد تا روزه راستين تحقق يابد. (4)
اين گناهان عبارتند از: دروغ تهمت دشنام غيبت بدگويي سخن چيني استهزا توهين هتك حرمت لقب گذاري ناشايست سرزنش و نكوهش زورگويي فتنه گري اختلاف افكني نفاق ورزي....
همچنين علاوه بر زبان «گوش» هم بايد روزه باشد و از استماع سخنان لغو شنيدن عيب ديگران شنيدن تهمت عليه اين و آن شنيدن فحاشي عليه ديگران شنيدن عيب جويي و پرده دري و سخن چيني و هر فعل و رفتار ناشايست عليه مسلمانان امتناع و خودداري ورزد.
علاوه بر گوش «چشم» نيز بايد روزه باشد و به تمام ضوابط و معيارهاي شرعي و اخلاقي مربوط به خود عمل نمايد.
در كنار زبان و گوش و چشم «دست» نيز بايد روزه باشد و به حرام و گناه نيفتد و نيز «پاها» بايد روزه باشند و در مسير باطل حركت نكنند و به معصيت و فسق و تباهي آلوده نشوند.
و همچنين «قلم» ها بايد روزه باشند و به حرام و گناه نچرخند و عليه اين و آن در بستر كاغذ فعاليت آلوده و خلاف شرع انجام ندهند. راستي چه كسي است كه به اهميت «مطبوعات» و وسعت و گستره وقوع خلاف و گناه و رفتار و عملكردهاي ضد اخلاقي وقوف و آگاهي نداشته باشد و آيا جز اين است كه چاپ و نشر يك دروغ عليه كسي يا تهمتي بر ضد بي گناهي يا هتك حرمتي و ساختن و پروردن و انتشار شايعه اي عليه فردي در سطح جامعه و كشور پخش مي شود و در اندك زماني همه افكار و انديشه ها و زبان ها و گفتارها و عملكردها و رفتارها عليه بي گناهان به فعاليت مخرب مي افتند و چه بسيار انسان هاي صالح كه فاسد معرفي مي شوند و چه كثير عناصر خدوم كه متهم به خيانت مي گردند و چه آبروها كه ريخته مي شوند و چه بسيار حرمت ها كه هتك مي گردند!
همين نوع معصيت و گناه و تباهي در عرصه هاي فعاليت هاي سياسي اهميت مي يابد و افراد و گروه ها و جريان ها و احزاب و جناح هايي كه از پرورش هاي اخلاقي هيچ بهره اي ندارند بسيار سهل و سريع عليه رقيباي خود به «دروغ و تهمت و غيبت و سخن چيني و فتنه انگيزي سياسي» روي مي آورند و نيز ساير معاصي و گناهان را كه صبغه و رنگ سياست دارند و هدفي جز كسب قدرت ندارند به قيمت زيرپاگذاشتن همه اصول و مباني اعتقادي و ارزش هاي اخلاقي براي به دست آوردن نام و نان و عنوان ـ به صورت كسب شهرتي ناپايدار و چرب و شيريني از دنياي دون و و لقب رياستي پوشالي ـ انجام مي دهند و آبروها را در مسلخ نفسانيت هاي گروهي و حزبي و سياسي قرباني مي كنند.
حضرت امام خميني بسيار گسترده به موضوع ترك معاصي و گناهان براي ورود در ميهمانسراي الهي نظر دارند و به همين دليل در عبارات ذيل ـ به صورت نمونه ـ به اين وسعت و گستردگي تصريح مي نمايند:
«مسلمين بايد از شما در امان باشند. كسي كه ديگر مسلمانان از دست و زبان و چشم او در امان نباشد در حقيقت مسلمان نيست مسلمان ظاهري و صوري مي باشد.» (5)
اين عبارات به ضرورت رعايت «اخلاق اجتماعي» اصرار مي ورزد كه به صورت وسيع و در همه ابعاد و جلوه ها به حوزه فرهنگ و سياست و حكومت نيز وارد مي شود زيرا مردمي كه اخلاق اجتماعي وظيفه آنان است و در عين حال آن را به زير پا مي نهند معاصي و گناهاني كه مرتكب مي شوند فقط عليه خودشان و اقشار اجتماعي نمي شود بلكه عناصر فرهنگي سياسي حكومتي را نيز دربرمي گيرد و دامنه دروغ و تهمت و هتاكي ها و فتنه انگيزي ها با حوزه هاي مديريت هاي كلان در موضوعات ياد شده مرتبط مي شود.
تعبير و عبارت «كسي كه ديگر مسلمانان از دست و زبان و چشم او در امان نباشند در حقيقت مسلمان نيست» بسيار تكان دهنده است. اين تعبير مستند به اين روايت از پيامبراكرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) است كه فرمود:
«آيا شما را از مومن خبر ندهم مومن كسي است كه مومنان او را برجان و مال خود امين قرار دهند. آيا شما را از مسلمان خبر ندهم مسلمان كسي است كه مسلمانان از زبان و دست او در امان باشند.» (6)
اين روايت شريف همه افراد جامعه در هر شغل و حرفه و در هر سطح از سطوح فعاليت هاي اجتماعي اقتصادي فرهنگي و سياسي را مخاطب قرار مي دهد و اين پيام و هشدار را به آنان منتقل مي نمايد كه: اگر «مومن» نيستيد كه افراد و اقشار مختلف جامعه به شما متمايل گردند و در اثر شدت ايمان و تقوا و خلوص و صداقتي كه به دست آورده ايد شما را امين قرار دهند لااقل «مسلمان» باشيد و دست و زبان خود را عليه افراد جامعه به فعاليت مخرب درنياوريد و به دروغ و تهمت و سخن چيني و فتنه گري نپردازيد تا در اين صورت از جرگه مسلمانان خارج شويد و با دست خويش عذاب رنجزاي الهي را براي خود پيش فرستيد كه «مسلماني» فقط در انجام امور عبادي محدود نمي شود بلكه يكي از مهم ترين ابعاد و جلوه هاي آن كه همچون امور عبادي حائز اهميت است رعايت موازين و معيارها و ارزش هاي اخلاق اجتماعي مي باشد و كساني كه هر كدام از اين دو پايه و مبنا را واگذارند از صف مسلمانان خارج مي شوند.
به اين ترتيب اولا آمادگي براي ورود در ميهمانسراي الهي يك «اصل» است كه بايد به آن نظر و عمل دقيق مبذول داشت و همه كساني كه قصد دارند از ايام و ليالي پرفيض رمضان و لحظات ملكوتي و سرشار از معنويت زلال آن بهره وري صحيح و شايسته نمايند و سرزمين جان و روحشان را در معرض ريزش باران هاي رحمت الهي قرار دهند بايد پيش از فرارسيدن رمضان به آماده كردن زمينه هاي لازم و مساعد در وجود خويش اهتمام ورزند.
ثانيا بايد به اين واقعيت توجه داشت كه روزه هرگز منحصر در امتناع و خودداري از خوردن و آشاميدن نمي شود و علاوه بر خودداري از اين عمل گوش و زبان و چشم و دل نيز بايد روزه باشند و از معاصي و گناهاني همچون دروغ نيرنگ تهمت فتنه گري حسد و نفاق و ساير رذايل اخلاقي پرهيز نمايند تا روزه به معناي واقعي و راستين آن تحقق يابد.
ثالثا يكي از شيوه هاي توفيق در روزه داري صحيح و كامل با رعايت تمام موازين اخلاق فردي و اجتماعي و سياسي اين است كه پيش از رمضان با خداوند متعال عهدو پيمان ببنديم كه به مراقبت از خويش بپردازيم تا در طول مدت روزه داري هرگز دامان خويش را به معاصي نيالائيم و حريم زندگي فردي و حيات اجتماعي ديگران را صحنه تاخت و تازهاي خود قرار ندهيم و آبروي صالحان و بي گناهان را هتك ننمائيم و براي رسيدن به نام و نان و مقام دين خويش را به دنياي ستمگران ـ كه جريان هاي مغشوش و باطل اعتقادي در چهره اسلام و احزاب و جناح هاي سياسي قدرت طلب و ماجراجو با نقاب و پوشش مذهب مي باشندـ نفروشيم.

پي نوشت :

1 ـ جهاد اكبر يا مبارزه با نفس موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني ص 38 41 و 42
2 ـ در خطبه شعبانيه موضوعاتي چون فضايل و بركات رمضان پاداش هاي مضاعف براي اعمال نيك روزه داران يادآوري محرومان جامعه تلاش براي تحقق روزه واقعي با پرهيز از معاصي توبه و دعا به درگاه الهي سير كردن گرسنگان با افطاري دادن خوشرفتاري با زيردستان صله رحم و تلاوت قرآن مورد توجه قرار گرفته است. (مفاتيح الجنان ص 232 و 233)
3 ـ جهاد اكبر يا مبارزه با نفس ص 38
4 ـ در متون روايي اسلام به وضوح و صراحت اين واقعيت به روزه داران منتقل مي شود كه روزه گرفتن منحصر در اجتناب از خوردن و آشاميدن نمي گردد و بايد اعضا و جوارح انسان نيز روزه باشند. رسول گرامي اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) روزه را مانع انجام كارهاي ناپسند و سخنان زشت معرفي مي كند. امير مومنان (علیهم السّلام) مي فرمايد: «روزه دوري كردن از حرام ها مي باشد». و امام جعفر صادق (علیهم السّلام) روزه واقعي را باز داشتن چشم و گوش از حرام و همه اعضا و اندام هاي بدن از زشتي و پليدي و خودداري از آزار و اذيت ديگران مي داند. (ميزان الحكمه باب صوم ج 7 ص 3215)
5 ـ جهاد اكبر يا مبارزه با نفس ص 41
6 ـ اصول كافي ج 3 ص 331