همشهری آنلاین:وقتی از مردم خواسته‌می‌شود تا سمی خطرناک را نام ببرند، معمولا سیانید، آرسنیک یا استریکنیک را نام می‌برند، اما این سم‌ها زهرآگین‌ترین مواد شناخته شده‌ در جهان نیستند.

براساس گزارش ساينس آلرت، سمي‌تر از اين مواد، كه البته بازهم به پاي سه ماده اول در ليست سمي‌ترين مواد جهان نمي‌رسد، تترادوكسوتين نام دارد، سم موجود در بدن بادكنك‌ماهي‌ها كه سالانه بيش از 50 ژاپني را مسموم مي‌كند. اين ماهي در ژاپن خوراكي لذيذ به شمار مي‌رود اما درصورتي كه به نادرستي پخته شود، مي‌تواند مرگبار باشد.
اين سم در بدن اختاپوس‌هاي نوار آبي و تعدادي از قورباغه‌هاي برزيلي نيز وجود دارد.

LD50 (مخفف دوز مرگبار، 50 درصد) مقدار مورد نياز از يك سم براي كشتن 50 درصد از جمعيت نمونه، معياري است كه با استفاده از آن ميزان مسموم بودن و مهلك بودن مواد ارزيابي مي‌شود، و معمولا براساس هر كيلوگرم از وزن بدن فرد سنجيده مي‌شود. براساس اين مقياس، ميزان مرگبار بودن سيانيد سديم 6 ميلي‌گرم در هر كيلوگرم است. LD50 تترادوكسوتين در مقايسه 300 ميكروگرم در كيلوگرم درصورت مصرف خوراكي و 10 ميكروگرم در كيلوگرم در صورت تزريق است. هرچه عدد LD50 كمتر باشد، ماده سمي‌تر است.

ارزيابي ميزان مهلك بودن مواد فرايند ساده‌اي نيست،‌ حالت شيميايي يك ماده و نحوه ورود آن به بدن از اهميت بالايي برخوردار است. براي مثال درصورتي كه فردي جيوه مايع را ببلعد، ممكن است بدون كوچكترين عوارضي از بدن دفع شود، با اين‌همه جذب اين ماده از جانب پوست مي‌تواند مرگبار باشد.

در ادامه مجموعه‌اي از مهلك‌ترين سم‌هاي جهان كه از كمترين شدت مسموميت تا بيشترين شدت مسموميت رتبه‌بندي شده‌اند معرفي مي‌شوند.

    5- رايسين


اين گياه به شدت زهر‌آگين به واسطه اينكه از آن در قتل دگرانديش بلغاري، گئورگي ماركوف استفاده شده‌است، شهرت دارد. در هفتم سپتامبر 1978 وي در نزديكي پل واترلو در انتظار اتوبوس ايستاده بود كه ناگهان در پشت ران پاي راستش احساس ضربه كرد. وقتي پشت سرش را نگاه كرد مردي را ديد كه خم شده تا چترش را از زمين بردارد. ماركوف پس از آن دچار تب شديد شده و به بيمارستان منتقل شد و سه روز بعد درگذشت.

حين كالبدشكافي گلوله‌اي كوچك از جنس آلياژ ايريديوم-پلاتين درون ران پاي وي پيدا شد كه درون آن حفره‌اي كوچك ايجاد شده‌ و مقداري كم از سم رايسن درون آن جاسازي شده‌بود. اين گلوله با استفاده از تفنگي بادي كه درون چتر كارگذاشته شده‌بود،‌ به سمت وي شليك شده و منجر به مرگ وي شده‌بود.

رايسين از دانه‌هاي گياه كرچك به دست مي‌آيد، در واقع زماني كه روغن از دانه‌هاي كرچك استخراج مي‌شوند، رايسين درون تفاله‌ها به‌جا مي‌ماند. اين سم نوعي گليكوپروتئين است كه با سنتز پروتئيني درون سلول درگير شده و منجر به مرگ سلول مي‌شود. LD50 اين سم 1-20 ميليگرم در كيلوگرم درصورت مصرف دهاني است، اما درصورتي كه به واسطه تنفس يا تزريق وارد بدن شود،‌به دوز بسيار كمتري از آن نياز خواهد‌بود.

    4- VX


تنها تركيب مصنوعي در ليست سمي‌ترين مواد جهان،‌ VX است كه سمي عصبي است كه از قوامي مشابه روغن موتور برخوردار است. اين سم محصول جانبي پروژه توليد حشره‌كش و آفت‌كش در اوايل دهه 1950 بوده‌است كه سمي‌تر از آني شناخته شد كه بتوان از آن در كشاورزي استفاده كرد. عملكرد اين سم براساس مختل سازي انتقال پيام‌هاي عصبي ميان سلول‌ها است كه توسط مولكولي به نام استيل‌كولين انجام مي‌شود.

پس از آنكه استيل‌كولين پيام خود را منتقل كرد،  بايد توسط آنزيمي به نام استيل‌كولين استراز تجزيه شود در غير اين صورت به ارسال پيام ادامه خواهد‌داد. VX و ديگر سم‌هاي عصبي فعاليت اين آنزيم را متوقف مي‌كنند به اين شكل انقباض ماهيچه‌ها از كنترل خارج شده و فرد در اثر خفگي جان خواهد داد.

 عوامل عصبي در طي جنگ سرد توسط دو طرف جنگ توليد شدند اما سم VX پس از آنكه در فيلم پرفروش هاليوودي صخره به نمايش درآمد، به شهرت رسيد. تا به امروز تنها يك نفر، يكي از اعضاي سابق فرقه اوم‌شينريكيو، توسط اين سم كشته‌شده‌است. البته در سال 1968 نيز بيش از چهار هزار گوسفند به صورت تصادفي توسط اين سم كشته شدند. LD50 اين سم سه ميكروگرم در كيلوگرم است.

    3- باتراكوتوكسين


سرخپوست‌ها در استفاده از دارت‌هاي سمي براي شكار مهارت داشته‌اند، يكي از مشهور‌ترين سموم مورد استفاده آنها كيورار نام داشت كه از يك گياه به دست مي‌آيد. مسموم‌ترين سم مورد استفاده آنها از پوست قورباغه‌هاي كوچك به دست مي‌آمده‌است و مهلك‌ترين اين سموم  باتراكوتوكسين نام دارد.

سرخپوست‌هاي بومي غرب كلمبيا با جمع‌آوري گونه‌اي از قورباغه‌ها با نام علمي Phyllobates terribilis سم بدن آنها را استخراج مي‌كنند و دارت‌هاي خود را به اين سم آغشته مي‌كنند. LD50 اين سم دو ميكروگرم در كيلوگرم است و اين به آن معني است كه حجمي برابر دو بلور نمك درون نمكدان از اين سم مي‌تواند شما را بكشد.

اين سم با مختل سازي كانال يون سديم درون سلول‌هاي ماهيچه و اعصاب و باز نگه‌داشتن آن منجر به بروز نقصان قلبي و در نهايت مرگ مي‌شود.

نكته جالب توجه در مورد قورباغه‌هايي كه اين سم را توليد مي‌كنند اين است كه گونه‌هايي كه در محيط محافظت‌شده رشد مي‌كنند، اين سم را ايجاد نمي‌كنند و اين به آن معني است كه سم به واسطه مواد غذايي كه مصرف مي‌كنند ايجاد مي‌شود. گونه‌اي پرنده در گينه نو نيز داراي پرهايي است كه اين سم را درون خود دارند. پرهاي پرنده‌هاي پيتوهويي حاوي مولكول‌هاي سمي مشابه آنچه در بدن قورباغه‌هاي كلمبيايي وجود دارد است. به نظر مي‌آيد استفاده از نوعي سوسك توسط هردو اين جانداران عامل ايجاد سم در بدن آنها مي‌شود.

    2- مياتوتاكسين


مهلك‌ترين سم دريايي كه در جهان شناسايي شده‌است، مياتوتاكسين است كه LD50 آن بسيار كمتر از سمي است كه درون صدف‌هاي خوراكي منجر به مسموميت غذايي فرد مي‌شود. اين سم كه توسط نوعي پلانكتون به نام دينوفلاگلات ايجاد مي‌شود، از ساختاري بسيار پيچيده برخوردار است كه درك آن براي شيميدانان نيز بسيار دشوار است. اين سم نوعي سم كارديو است و با افزايش جريان يون‌هاي كلسيم درون غشاي ماهيچه‌هاي قلبي منجر به سكته قلبي مي‌شود.

    1-سم بوتولينوم


شايد دانشمندان درباره نسبت سمي بودن مواد مختلف اختلاف عقيده داشته باشند،‌اما ظاهرا برسر شدت مهلك بودن بوتولينوم كه توسط نوعي باكتري به نام آنااروبيك ايجاد مي‌شود،‌توافق دارند. اين سم مهلك‌ترين ماده سمي است كه تاكنون شناخته شده‌است. LD50 آن بسيار ناچيز، تقريبا يك نانوگرم در كيلوگرم است. به بياني ديگر 10 به توان منفي هفت گرم از اين ماده مي‌تواند يك انسان 70 كيلويي را از پا درآورد.

اين ماده اولين‌بار در اواخر قرن هجدهم ميلادي در آلمان به عنوان عامل مسموميت غذايي در سوسيس‌ها شناسايي شدند. انواع مختلفي از اين سم وجود دارد كه نوع A آن مهلك‌ترين آنها است. اين ماده متشكل از پلي‌پپتيد‌هايي حاوي بيش از هزار مولكول آمينو‌اسيد است كه با متوقف‌سازي فرايند آزاد‌سازي مولكول‌هاي استيل‌كولين، ماهيچه‌ها را فلج مي‌كند. از خواص فلج‌كنندگي اين ماده در نسخه دارويي اين سم كه بوتاكس ناميده مي‌شود، استفاده مي‌شود. تزريق مقادير كمي از اين سم مي‌تواند مانع از فعاليت ماهيچه‌ها شود و  در نتيجه از ايجاد چين و چروك ناشي از فعاليت ماهيچه جلوگيري مي‌شود. از اين سم همچنين براي درمان برخي از اختلالات نيز استفاده مي‌شود، براي مثال با استفاده از اين سم ماهيچه‌هايي غيرفعال مي‌شوند كه در صورت فعال بودن مي‌توانند فرد را دچار چپي چشم كنند.

استفاده باليني از خواص مواد سمي به تازگي رواج زيادي يافته‌است. براي مثال سم قورباغه‌هاي كشنده برزيلي كه پيت‌وايپر نام دارند، حاوي مولكول‌هاي كاهش دهنده فشار خون است كه منجر به ايجاد داروهايي جديد براي كنترل فشار خون شده‌است.

همانطور كه پاراسلسوس پزشك و گياه‌شناس سوئيسي- آلماني 500 سال پيش گفته‌است، همه‌چيز مسموم است، و هيچ‌چيز خالي از زهر نيست: دوز هرچيز آن را غيرسمي مي‌كند. به بياني ديگر، انسان در محاصره سمومي خطرناك قرار دارد كه دوز مصرف آن مي‌تواند آنها را مهلك يا غيرمهلك جلوه دهد.